Hỏi đáp Hỏi về vấn đề post ebook

4DHN · Nov 3, 2015

Nói nôm na là thế này, cuốn Đỏ và đen là dạng sách scan pdf (dạng hình ảnh), để chuyển thành các định dạng dạng text như prc, epub, mobi thì cần đánh máy lại hoặc dùng phần mềm nhận dạng (chuyển dạng hình ảnh sang dạng text). Khi nhận dạng xong thì dữ liệu dạng text sẽ có rất nhiều lỗi, để có được ebook thì cần phải sửa lỗi đó.

Cả hai công việc đánh máy và sửa lỗi là rất vất vả (bộ này là khoảng 900 trang), cho nên thường thì một người khó mà kham nổi, do đó trên Thư viện có các dự án số hóa sách. Tức là chia nhỏ cuốn sách ra làm nhiều phần, mỗi phần độ 20, 30, 40 trang để mọi người cùng chung tay làm. Càng đông người tham gia thì công việc càng nhẹ và nhanh xong. Tất nhiên, không ai có thể ép buộc ai làm việc này, mà đó thường là sự tự nguyện của những người có điều kiện làm và cùng thích cuốn sách đó.

Trích dẫn bản nhận dạng tập 1 (chưa sửa lỗi chút nào):

XTĂNGĐAN

wà tiểu thuyết Đỏ VÀ ĐEN

Xtàngđan (Stendhal), tên thật Ik Hăngri Bâylơ (Henri Beyle), sinh nàm 1783 và mất năm 1842. ông là nguòi mở đẩu cho trào lưu chủ nghĩa hiện thực phê phán trong văn học nuóc Pháp. Sự xuất hiện của trao lưu vần học đó gắn liền với những cuộc đấu tranh xã hội sôi sục và liên tiếp; diễn ra ở nước Pháp trong hon nửa thế kỷ, từ 1789 dến 1848, nghĩa la hầu suốt cuộc đbi Xtângđan.

I - XÃ HỘI PHÁP TỪ 1789 ĐẾN 1848

Xtăngđan lên bày tuổi thì nể ra cuộc cách mạng tư sản Pháp 1789 mà ảnh huỏng lớn lao bao trùm cả châu Âu vk thế giói. Lênin, nhận định về cuộc cách mạng đó, đâ nói;

"Hăy coi cuộc đại cách mạng Pháp, nó dưọc gọi là "vĩ dại" không phải là không có lý. ĐỐI với giai câ"p mà nó phục vụ, giai cấp tư sản, nó đã làm được rất nhiều việc đến nỗi toàn bộ thế kỷ XIX, cái thế kỷ dã mang lại văn minh và văn hóa cho toàn nhân loại đó đã tiến diễn duới dấu hiệu của cuộc cách mạng Pháp. Trên khắp thế giói, thê kỷ đó đã chỉ đem thi hành, thực hiện từng phần, làm nốt cái mà các nhà cách mạng Pháp vĩ đại của giai cấp tư sản dã tạo ra, họ phục vụ lọri ích của giai cấp đó một cách không có ý thức, che dậy dưói những khẩu hiệu tự do, bình dẳng vầ bác

ở nưóc Pháp,' cuộc cách mạng 1789, do giai cấp tư sản lãnh đạo, dã đánh đổ chế dộ phong kiến và nền quân chủ chuyên chế, và đưa giai cấp đó lên nắm chính quyền. Tuy nhiên, con đuòng di tói toàn thắng không phải là không có vấp váp một mặt, giai câp quý tộc không cam chịu thua ngay trong một keo dầu, mặt khác, để chiến thắng chế độ phong kiến, giai cấ^p tư sản nhất thiết phải dựa vầo lực lưạng to lón của quần chứng nhân dân lao động thành thị và nông thôn, nhung chính bản thân nó lại sợ phong trào quần chúng. 'Vi vậy, có thể nói lịch sử nước Pháp từ 1789 đến 1848 là quá trình đấu tranh của giai cấp tư sản Pháp luôn luôn phải đối phó hai mặt vói giai cấ^p quý tộc và vói nhân dân lao động để giành lấy và củng cô chính quyền.

Từ 1789 đến 1794, cuộc cách mạng tư sản Phấp phát triển theo huóng đi lên: chính quyền dần dần chuyển vào tay những đại biểu câp tiến nhất của các tầng lóp cách mạng. Đối phó vói giai cấp quý tộc cùng âm muu của nó dựa vào Irtc lưọng phong kiến, tư bấn nuóc ngoài để đuọc phục hồi, năm 1793, bộ phận cách mạng nhất của giai cấp tư sản, do phái Jacobanh (Jacobins) đại diện, liên kết

(1) Lẽnin toàn tập, bản tiếng Pháp, Nhà xuất bản Editions soáates Paris 1962, tập 29, trang 375.

vói dân nghèo thành thị và quần chúng nông dân, lên nắm chính quyền và thiết lập nền chuyên chính Jacobanh (1793 - 1794). Nhvmg chẳng bao lâu bộc lộ ra những mâu thuẫn nội bộ vốn là đặc điểm của cách mạng tư sản. Đảng Jacobanh, vói Rôbexpie (Robespierre) dứng đầu, không thỏa mãn đuọc lọi ích của quần chung bình dân đbi hỏi thục hiện bình đẳng về kinh tế và tiến hành những phưong sách quyết định chống giai cấp tư sản^ Bản thân giai cấp tư sản, cũng không cần sự chuyên chính Jacobanh nữa khi nó đã thực hiện xong nhiệm vụ lịch sử của nó là tiêu diệt quan hệ phong kiến. Do đó xẩy ra cuộc chính biến phản cách mạng 9 Tecmido (9 Thermiđor) sát hại Rôbexpìe và lật đổ nền chuyên chính Jacobanh.

Nhung sau đó, đối phó vói bọn phong kiến và tư bản nước ngoài âm mưu xám lược và phục hồi nền quân chủ ở Pháp, đồng thòi đối phó vói quần chúng nhân dân, giai cấp tư sản Pháp lại phải dựa vào nền quân phiệt độc tài của Napôlêông Bônapactơ (Napoléon Bonaparte). Viên tuóng này, vói tài quân sự của mình, trong buổi đầu đã lãnh đạo quân đội cách mạng đánh tan âm .mưu bao vây và xâm lưọc nuóc Pháp của những thế lực phản động châu Âu liên kết lại. Nhưng chẳng bao lâu, Napôlêông trở thầnh kẻ độc tài, lên ngôi hoàng đế, thiết lập nền Đê chính thứ nhất (1804 - 1815) va cầm quân xâm lược các nuóc châu Âu.

Cho tói năm 1815, các thế lục phản động châu Âu đánh bại Napôlêông ở trận Oateclô (Waterloo), thiết lập Liên minh thần thánh và đua dòng họ Buôcbông (Bourbons) về khôi phục lại nền quân chủ ở nuóc Pháp. Luy XVIII (Louis XVIII), do quân đội nước ngoài đưa về nưóc Pháp "trong một chuyến xe chở hàng", thiết lập nền Trùng hung (1815 - 1830), Các lực lượng phản động trong nước, từ giai cấp quý tộc đến Nha thơ cơ đốc giáo, duợc cơ hội ngóc đầu dậy, chống lại giai cấp tư sản, đàn áp nhân dân lao động và âm mưu khôi phục lại mọi đặc quyền đặc lọi xưa kia của chúng, nhất là dưới thbi Saclơ X (Charles X), nôl ngôi Luy XVIII từ năm 1824. Nhung dù sao, chúng cũng không thể thủ tiêu duọc nhũng thành quả cơ bản của cách mạng. Chế độ gia trưởng phong kiến lỗi thbi bị thanh toán và được thay thế vĩnh viễn bang chế độ tư sản.

Song, mãi tói năm 1830, giai cấp tư sản mói hoàn toàn đánh bại vĩnh viễn được giai cấp quý tộc. Dựa vào nhân dân lao dộng, họ lậtj dổ nền Trùng hưng trong nhũng ngày tháng Bẩy "vinh quang" va thiết lập nền Quân chù tháng Bẩy (1830 - 1848), thực chất là nền dân chủ tư sản. Một bộ phận của giai cấp tư sản, bọn đại tư sản tầi chính và ngân hàng, lên nắm chính quyền vói "ông vua của bọn con buôn", Luy Philip (Louis Philippe) ở ngai vàng, và tên chủ ngân hàng Laphitơ (Laffitte) làm thủ tướng. Đánh bại đuọc giai câp quý tộc, giai cấp tư sản quay ra đối phó vói nhân dân lao động, nhất là vói phong trào công lứiân phát triển mạnh từ những năm 30 trở đi, khi nước Pháp di vko con đuòng công nghiệp hóa. Giai cấp tư sản đã không ngần ngại đàn áp thẳng tay giai cấp công nhân trong những cuộc nổi dậy liên tiếp của họ, như ở Lyôn (1831, 1834), hay ở Pari (1832, 1834), và nhất là trong những ngày đẫm máu tháng sáu 1848, sau cuộc Cách mạng tháng Hai đưa bọn tư sản công nghiệp lên nắm chứứi quyền.

Như vậy rõ ràng là từ 1789 đến 1848, xã hội Pháp trải qua nhũng con bão táp cách mạng dử dội chua từng thấy, qua đó đấu tranh giai cấp biến chuyển di từ nhũng hình thái phức tạp tói chồ ngày càng "đon giản hóa", như Mác và Enghen đã nhận định. Giai cấp tư sản Pháp tù chỗ là một lực lượng xã hội tiến bộ, lãnh đạo khối chỉnh thể "Đẳng câp thứ ba" chống phong kiến, chống giai cấp quý tộc, đã chuyển sang vỊ trí của một lực lưọng phản động đàn áp nhân dân lao động, cản trở bưóc tiến của xã hội. Giai cấp công nhân Pháp từ chẫ cbn nhỏ bé, làm chỗ điia cho giai cấp tư sản chống phong kiến, đã lớn dần và truỏng thanh, thoát ly giai cấp tư sản dể trở nên một lực lưọng chính trị độc lập, lần đầu tiên chiến đấu trực diện chống giai cấp tư sản vào tháng Sáu năm 1848. Rút cục, "cuộc đấu tranh giũa ba giai cấp lớn ấy (giai cấp quý tộc, giai cấp tư sản và giai cấp công nhân) và sự xung đột về lọi ích của họ là động lực của toàn bộ lịch sử cận

Bão táp cách mạng đó, cuộc đấu tranh quyết liệt giữa ba giai cấp chủ yếu đó, tác động mạnh mẽ đến văn học Pháp, đã đua tói sự hình thành chủ nghĩa hiện thục phê phán và cung cấp nội dung phong phú cho trào lưu văn học này, mở đầu bằng những sáng tác của Xtăngđan.

*

(1) Mac và Enghen: Nguyên tý triết học mác-xít - Viện Hàn lâm khoa học Liẽn-xỏ.

Khi giai cấp tư sản lật đổ nền Trùng hung để nắm quyền thống trị thì cũng là lúc nước Pháp đi vào con đuòng công nghiệp hóa tư bản chủ nghĩa. Trên cơ sở phát triển kinh tế đó, và do viễn tưọng rộng lớn ma cuộc cách mạng 1789 đã mỏf ra cho trí thức loài nguòi, khoa học phát triển mạnh mẽ, Một loạt những phát minh về khoa học tự nhiên, nhất là về sinh vật học, động vật học, sình lý học, y học..., ở nưóc Pháp cũng như ở châu Âu nói chung, vói những công trình của Lamack (Lamark, 1744

- 1829), Quyviê (Cuvier, 1769 - 1832), Giofroa Xanh-Hyle (Geoffroy Saint-Hilaire, 1772 - 1844), Đacuyn (Đanvin, 1809

- 1882), Clôđơ Beena (Claude Bernard, 1813 - 1878)... đã nâng nhận thức về bản chất đbí sống con nguòí lên một bước rất cao. Đồng thbi khoa học xã hội, tư tưởng triết học cũng phát triển trên cơ sở đấu tranh chính trị, phát triển kinh tế và khoa học tự nhiên, vói những sử gia tư sản nổi tiếng như Ôguyxtanh Chiery (Augustin Thierry), Minhê (Mignet), Ghizô (Guizot)... những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng như Xanh Ximông (Saint Simon, 1760

- 1825), Saclơ Puriê (Charles Fourier, 1772 - 1837).,. Tâ"t cả dều tác động mạnh mẽ đến vân học và lam cơ sở cho sự hình thanh vầ phát triển trào luu văn học hiện thực phê phán.

*

Đặc biệt, từ 1789 đến 1848, song song vói đấu trarừi chính trị lại diễn ra, không kém phần quyết liệt, đâ'u tranh trên địa hạt vàn học. Trong những buổi đầu cách mạng, xuất hiện một thứ chủ nghĩa cổ điển cách mạng sùng bái cổ dại, mượn những gưong công dân đũng cảm 10

trong những chuyện anh hùng cũ của La mã (Rome) và Xpactơ (Sparte) để giáo dục quần chúng và bảo vệ chính quyền cách mạng. Nhưng, chẳng bao lâu, khi cách mạng chuyển hướng đi thụt lùi, thì cái chủ nghĩa cổ điển đó cũng đi vào con duòng thoái hóa, mệnh danh là chủ nghĩa cổ điển mói vói ý muốn quay trở lại những "khuôn vàng thuóc ngọc" của chủ nghĩa cổ điển thế kỷ XVII đã lỗi thòi.

Ngay từ cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, chủ nghĩa lãng mạn xuất hiện trong văn học Pháp thể hiện sự thất vọng sầu sắc đòi vói lý tưởng của các nhà văn hóa thbi kỳ Ánh sáng, đối vói kết quả của cuộc cách mạng tư sân đã không thiết lập được một xã hội họp lý như họ đã mơ ước mà lại mở đuòng cho sự thống trị của giai cấp tư sản. Có mâu thuẫn không khắc phục được giữa những khẩu hiệu mà cuộc cách mạng đề ra vói thực tiễn tư sản tầm thuòng, xấu xa. Chủ nghĩa lãng mạn chống lại chủ nghĩa cổ điển mói, nhưng rồi bản thân nó cũng phân hóa thành hai dòng: dbng lãng mạn phản dộng hoàn toàn đối lập với lý tưởng của thbi kỳ Ánh sáng và chủ truong quay trơ lại thòi Trung cổ, dề cao phong kiến và Nhà thơ, vầ dồng lãng mạn tiến bộ trung thành với những lý tưởng dân chủ, nhưng cự tuyệt thực tiễn tư sản và đối lập với nó bằng ước mơ một tương lai đẹp đẽ xa xôi.

Nhimg chủ nghĩa lãng mạn, với thái độ quay lung lại vói thực tiễn tư sản, không đáp úng được yêu cầu của cuộc đấu tranh cách mạng trở nên quyết liệt vào khoảng cuối những năm 20, dầu những năm 30. Do dó chủ nghĩa hiện thực phê phán ra đbi vói nhiệm vụ bám chắc lấy thực tại xã hội đương thbi, nghiên cứu nó để phản ánh

nhũng mâu thuẫn nội tại của nó. Tuy nhiên, trong thơi gian đầu, chủ nghĩa hiện thực phê phán cbn đứng chung trên một trận tuyến với chủ nghĩa lãng mạn dể chông lại chủ nghĩa cổ điển mói. Va không ít nhà vắn hiện thục chủ nghĩa như xtăngđan, Banzăc..., trong hồi đầu còn ngộ nhận về chủ nghĩa, lãng mạn tiến bộ, rồi sau mói chuyển sang chủ nghĩa hiện there phê phán, chống lại chủ nghĩa lãng mạn. Tựu trung, chủ nghĩa hiện thục phê phán đã hình thành trong cuộc đấu tranh, chống chủ nghía lãng mạn mà cũng đồng thoi trong sự kế thừa trực tiếp những truyền thống tiến bộ tốt đẹp nhất của chủ nghĩa lãng mạn.

II - ĐỜI SỐNG VÀ SÁNG TÁC CỦA XTÃNGĐAN

xtăngđan sinh ngày 23-1-1783 ở Gronôblơ (Grenoble), thuộc một gia đình luật sư giàu có. Mẹ ông mất sóm, bô có tư tưởng bảo thủ, hầu như hoàn toàn giao phó việc giáo dục ông cho một linh mục gia tô. "Nghệ thuật sư phạm" của ông này chỉ có kết quả là làm cho xtãngđan căm thù Nhà thơ và tôn giáo. Chàng thanh niên đó giấu thầy học đọc sách của những triết gia Ánh sáng thê kỷ XVIII như Cabanix (Cabanis), Điđorô (Diderot), Đônbas (d"Holbach)... và thùa hưởng của họ những quan điểm duy vật về thế giói, thái độ phê phán đối vói giói tu hành và giai cấp quý tộc, long tin tuỏng vào trí tuệ, lý trí của con nguòi, sự quan tâm tích cực tới những vấn đề của đòi sống xă hội. Đặc biệt là cuộc cách mạng 1789 nổ ra khi xtăngđan mói lên bẩy tuổi đã gây âh tưọn.g sâu sắc trong đầu óc cậu bé. Lý tưởng và mơ ước của nhàn dân về tự do, bình đẳng, bác ái, lồng thù ghét của họ đôì vói chế 12

độ chuyên chế và chế độ nô lệ, tất cả những nguyên vọng cao cả dó của thòi đại cách mạng đã tác động mạnh mẽ đến tuổi trẻ của xtăngđan và đã là những yếu tố quyết định sự hình thành thế giói quan của nhk văn tuong lai. Ông chống lại tư tưởng bảo thủ của bô" và suốt đbi trung thành với lý tuỏng .cách mạng. Không có nhà văn Pháp thế kỷ XIX nào bảo vệ những lý tuỏng đó nhiệt thành và can đảm như xtăngđan.

Nhung Xtăngđan có nhuọc điểm là nuôi ảo tuỉmg đôi vói Napôlêông. Khi mxiòi bảy tuổi, ông đã sung vào quân đội và theo Napôlêông tham gia nhiều chiến dịch như ở Ý, ở Đức, và cả ở Nga năm 1812. Lúc đầu ông tin tưởng ở Bônapactơ, cho ông ta là nguôi kế tục sự nghiệp của cách mạng. Khi đó quân đội Napôlêông đặt chân vào những nuóc chậm tiến như Đức hay Ý có tác động là huóng những dân tộc ấy theo con đừbng phát triển tư sản tiến bộ, điều này không khỏi gây ảo tuỏng cho một số đầu óc tiền tiến đưong thbd ]ihư xtăngđan trong một thbi kỳ nhât định. Cho nên xtăngđan dã lý tưởng hóa Napôlêông trong một số tác phẩm của ông. Tuy nhiên, sau khi Napôlêông lên ngôi hoàng đế nưóc Pháp, ông nhận ra dần dần tính chất chuyên chế của Napôlêông và nhìn thấy mối nguy cơ cho tinh thần cách mạng chân chính, ông thở than; "Sung sướng thay những vị anh hùng chết truớc năm 1804!". Đặc biệt cuộc hành quân của Napốlêông sang đất Nga đã cho ông thấy hết bản chất chính trị của Napôlêông, Trong thòi gian này ông viết; "Mỗi ngày cách mạng lại mất đi một điều gì tốt lành". Vì thế cho nên Xtăngđan không hề đau khổ khi Napôlêông sụp đổ và cũng không

theo phục vụ ông ta trong thời kỳ "Một trăm ngày". Tuy vậy, xtăngđan cũng biết rằng sau khi dbng họ Buôcbông trở lại cầm quyền thì nhân dân càng khổ cục hon. Cho nên khoảng những năm 20 ông thưòng đối lập Napôlêông vói bọn chính khách thbi Trùng hưng và vẫn cbn có những nhận xét tô’t về ông ta.

Sau khi Napólêông đổ vầ triều đại Buôcbông được khôi phục, Xtángđan ròi Pháp sang ở nưóc Ý một thbi gian dai, chỉ thỉnh thoảng mói về nưóc. ông rất yêu nuóc Ý, nưóc này có vai trb không nhỏ trong sự hình thành nhân sinh quan của nhà văn. Đbi sông xã hội sôi sục ở nước Ý lôi cuốn ông, và ông làra quen vói các chiến sĩ của phong trào cách mạng dân chủ Carbonarichống lại "Liên minh thần thánh" của bọn phản động Mettecnich (Metternich), nhằm giải phóng dân tộc và thống nhất nước Ý. Thbi ký sống trên đất Ý dã để lại nhiều vết tích trong sáng tác của xtăngđan, ông say sưa nghiên cứu nghệ thuật, hội họa, âm nhạc Ý, và viết một loạt tác phẩm về nghệ thuật đó; nuóc Ý cũng đã cung cấp chủ đề cho một tác phẩm lón của ông sau này là tiểu thuyết Tu viện thành Pacmơ (La chartreuse de Parme).

Nhưng nãm 1822 xảy ra phong trao khỏi nghĩa Carbonariở một loạt thành phố Ý. cảm tình của Xtăngđan đôì vói phong trào đd khiến chính quyền Mettecnich tố cáo ông và trục xuất ông khỏi lãnh địa của Áo ở Bắc Ý. Trỏ về nuóc, ông tham gia tích cực vào đbi sổng xã hội và vãn học Pháp trong nhũng năm 20. Nhimg, trung thành vói lý tưảng cách mạng của thế kỷ XVIII, xtăngđan căm ghét cay đắng nền thốhg trị Buôcbông, ông chông lại bọn 14

quý tậc và Nhà thơ, ông củng đã nhận ra bản chất xấu xa của những quan hệ tư sản mà bọn đảng tự do đại diện lức bấy giơ. Thái độ này đvrợc phản ánh sâu sắc trong cuốn tiểu thuyết nổi tiếng nhất của ông là Đó và Đen (Le Rouge et le Noir). Trên địa hạt văn học, ông háng hái tham gia nhùng cuộc tranh luận, sát cánh vói phái lãng mạn chủ nghĩa chông lại phái cổ diển chủ nghía và ông viết thiên luận chiến Raxin và Sêchxpia(Racine et Shakespeare).

Năm 1830, vua Luy Philip cử xtăngđan làm lãnh sự ở Triextơ Ý. Nhung Mettecnich coi ông là người "khả nghi" nên không nhận, và ông trỏ thành lãnh sự ở một lãnh địa của giáo hoàng.

Năm 1842, xtăngdan về Pháp định lưu lại ở đó ít lâu, bất đồ ông bị áp huyết và chết ngay trên một đường phố ở Pari ngày 23-3-1842.

*

xtăngđan bắt đầu sự nghiệp văn học bằng việc sáng tác những tiểu luận nghiên C1XU về nghệ thuật Ý; Đời sống của Haydn, Mozart và Mêtaxtadơ(Vies de Haydn, de Mozart et de Métastase, 1814), Lịch sử hội họa Ý (L"Histoire de la peinture en Italic 1817), Rômơ, Naplo và Plorăngxơ (Rome, Naples et Florence, 1817). Năm 1822, ông viết thiên khảo luận tâm lý về tình yêu (De TAmour) tỏ rõ khuynh hướng phân tích tâm lý của ông. Khoảng 1823 - 1825, trong không khí sôi nổi đấu tranh chồng chủ nghĩa cổ điển mới, ông viết thiên luận chiến Raxin và Sêchxpia, nó như một bản tuyên ngôn của trường phái lãng mạn, nhung sự thật nó đã đặt cơ sở đầu tiên cho mỹ học hiện

thực chũ ngMa của ông. Cùng nhũng sách khác viết về nghệ thuật như Đòi sống Rôxini(Vie de Rossini, 1824); Dạo choi ớ Ròmo(Promenades dans Rome, 1829), những tác phẩm trên đây chỉ như la sự chuẩn bị cho một công cuộc hoạt dộng văn học quan trọng hon của Xtàngđan.

về tiểu thuyết, tác phẩm đầu tiên của ông là Acmăngxơ (Armance, 1827) trong đó ông phân tích tâm lý của lóp thanh niên quý tộc thbi Tríing hung, ông cũng viết những truyện vừa trong đó có tác phẩm đặc sắc Vanina Vanìni (1829) kể câu chuyện tình yêu trái khoáy giữa một chiến sĩ kiên cuòng của phong trào cách mạng Carbonarivói một phụ nữ quý tộc kiêu hãnh vầ tự phụ. Nhung hai thiên tiểu thuyết kiệt tác củạ xtăngđan lầ Đỏ và đen (1831 và Tu viện thành Pacmữ (1839) đã xếp xtăngđan vào hàng những bậc thầy của chủ nghĩa hiện thực phê phán. Cuốn tiểu thuyết cuôì cùng ma Xtăngđan viết va bỏ dở là cuôh Luyxiêng Lơ en (Lucien Luever) đề cập tới sô" phận của một thanh niên tư sản ở thbi kỳ Quân chủ tháng Bảy, nhân đó ông vạch trần tính chất đồi bại của chế độ này.

Ngoài ra xtăngdan cồn viết một loạt những Ký sự nitóc Ý, cuốn truyện tự thuật Đời sống của Hăngri Bruyla (La vie de Henry Brulard) và một số tác phẩm khác nữa bỏ dở.

Đỏ và đen (1831)

Juylieng Xôren, con một ngubi thợ xẻ, là một thanh niên rất thông minh, nhiều nghị lực và tôn sùng Napôlêông. Anh có chí huóng muốn thoát ly địa vị thấp hèn của giai 16

cap mình để chiếm một địa vị trong xã hội tư sản quý tộc duong thod. Vì giỏi tiếng la-tinh, anh vào làm gia sư ở một nhà quý tộc và trở thành tình nhân của vợ chủ nhà là bà Đơ RênEin. Việc vỡ lở, anh được giói thiệu đi học ở tu viện Bodăngxông, sau dó lại duợc giói thiệu đến Pari làm thư ký riêng và thủ thư cho hầu tuóc Đơ La Môlơ. ơ dây, con gái nhà quý tộc, nàng Matindơ kiêu hãnh, yêu anh, Khi có mang, Matinđơ thú thực vói cha, hầu tuóc đành phải gây d-ựng cho anh. Nhưng bấy giơ bà Đơ Rênan, bị linh mục địa phuong cưỡng ép, viết thư cho hầu tước tố cáo và nói xấu Juylieng. Juylieng trở về noi cũ, bắn bà Đơ Rênan bị thương, và anh bị bắt. Vào nhà tù anh mới tỉnh giấc mộng danh lọi. Mặc dầu mọi vận động của Matinđơ và đề nghị của bà Đơ Rênan, ra trước tòa, anh vừa nhận tội vừa tô" cáo tầng lóp hữu sản cầm quyền. Anh bị kết án tử hình và nhất định không xin chông án.

Tu viện thành Pacmơ (1839).

Pabrixơ đen Đôngô con một nhà quý tộc phản động Ý, là một thanh niên đầy nhiệt tình và có chí huóng. Anh dinh gia nhập quân đội Napôlêông để lập sự nghiệp anh hùng thì Napôlêông thất bại ở trận Oateclô mà anh đến tận noi chứng kiến.

Trơ về Ý, anh bị tình nghi là có tư tương tự đo và bị vua của vương quốc Pacmơ truy nã. Anh đuợc nguòi cô là bà công tước Đb Xăngxêvêrina yêu dấu vk che chở. Nhơ sắc đẹp bà rất có ảnh hưởng trong triều đình, và diỊU vào bá tước thủ tướng Môxca dể vận động cho Pabrixơ một chức vụ cao trong giáo hội. Nhung những kẻ thù của

Môxca săn bắt Fabrixơ và giam anh ở tháp Pacnedơ. o đầy Pabrixơ làm quen và yêu con gái viên chúa thành ỉà Clêlia. Anh đuọc Xăngxêvêrina và Clêlia cứu thoát va trở thành một nhà truyền giáo nổi tiếng. Tình yêu giữa anh và Clêlia trắc trở. Sau khi Clêlia và đứa con của hai nguôi chết, Fabrixơ nít lui vào tu viện thanh Pacmơ và chết ở đó.

Qua sáng tác của Xtăngđan, truớc hết Ib qua hai thiên tiểu thuyết kiệt tác của ông, Đố và den và Tu viện thành Pacmữ, ngưòd ta thấy điểm nổi bật lên là xtăngdan dã đưa vào vàn học tinh thần chiến đấu và truyền thòhg anh dũng của cuộc cách mạng Pháp 1789 - 1794 vầ của phong trào Ánh sáng thế kỷ XVIII, Điều đó thể hiện ơ việc ông đả kích mạnh bọn phong kiến phản dộng dưọc khôi phục lại ở Pháp cũng như ở Ý duói thbi Trùng hưng, với sự bảo hộ của Liên minh thần thánh, ông căm thù mọi thứ chuyên chế, ống ghét cay ghét đắng Nha thơ vầ tôn giáo, ông không che giấu mối cảm tình trước sau như một của ông đối vói cách mạng, dôì vói nguôi đảng viên Jacobanh. Cùng vói tu tuỏng duy vật va vô thần thừa hưởng duợc của thế kỷ XVIII, xtãngdan tiếp tục dề cao lý trí, tin tưởng ở lý trí con nguòi. Không phải là ông không nhìn thấy rõ sự suy sụp về lý tuỏng của các nhà triết học thế kỷ truóc, bỏí chính ông đã mô tả sắc nét hon ai hết mối thất vọng chua cay về "thbi thống trị của lý trí", cái ảo tuởng đó hoàn toàn tan vỡ trước sự lên ngôi của giai cấp tư sản, trưóc sự hình thành của ý thức hệ tư sản.

Chính xtăngđan, không những đã dả kích mãnh liệt giai câ"p quý tộc và giói tu hành, mà cồn bóc trần cả bản chất xấu xa, thối nát của những quan hệ tư sản. Măcxim Gorki đã từng khen xtãngđan là nhà văn đầu tiên "hầu như ngày hôm sau ngày giai cấp tư sản giành được thắng lọi, đã sáng suốt mô tả sắc nét những dấu hiệu thối nát tất nhiên bên trong xã hội tư sản và tính cận thị ngu ngốc của giai cấp đó”. Như vậy là xtăngđan đã vượt xa các bậc thầy thbi Ánh sáng của ông, ông đã nhận thấy cách mạng đưa lại thắng lọi cho giai cấp tư sản, để áp bxrc, bóc lột nhân dân, Năm 1824 ông đã từng viết: "Từ thoi Trùng hung nhân dân Pháp đă nhận rõ dồng tiền là vật duy nhất cbn giữ đuọc giá trị". Khác với nhiều ngưòi đưong thbi, ông sáng suốt hiểu rằng chế độ cộng hba tư sản cũng chẳng hon gì chế dộ quân chủ, đảng tự do là một chính đảng của giai cấp tư sản áp bức nhân dân, và thắng lọi của nó cũng không đem lại tự do cho con người.

Tuy nhiên, mặc dầu không thỏa mãn vói những thành quả của cách mạng và có thái độ phủ nhận đối vói giai cấp tư sản chiến thắng, xtãngđan không roi vào chủ nghĩa bi quan như hầu hết các nhà văn thbi bấy giơ. ông tỉnh táo đánh giá, phê phán xã hội đưong thbi và trước sau như một, ông nhiệt thành, can đảm bảo vệ lý tuỏng cách mạng của thế kỷ XVIII và tin vào thắng lọi tuong lai của lục lượng dân chủ.

Chính vì Xtăngđan có thái độ độc lập và dũng cảm đối với xă hôi đuong thơi, chính vì ông căm phẫn tô" cáo những giai cấp cầm quyền lúc bấy giơ mà giói phê bình thòi đó "âm mưu im lặng" đối vói sự nghiệp sáng tác của

ông. Nguòi đẩu tiên nói đến ông và bắt người ta phải chú ý đến Xtăngdan chính là Banzăc (Balzac). Năm 1810, nghĩa là hai năm truóc khi xtăngđan mất, Banzac viết bài "Nghiên cứu về Hăngri Đâylơ". Gọi Xtăngdan là nhà vân xuất sắc, Banzac quả quyết rằng chỉ có những trí tuệ lớn nhất của xã hội mói hiểu đưọc ông. Một sô" ngubi muốn là những "trí tuệ lón" dó cho nên chú ý dến Xtăngđan. Mặc đầu thế, lúc cbn sôhg ông đưọc ít nguòi biết đến. Và tự ông cũng thưùng nói hoặc dến cuối thê kỷ XIX, hoặc sang những năm 30 thế kỷ XX ngưòi ta sẽ đọc ông. Lbi tiên doán đó qua nhiên đã đuọc thục hiện.

*

Tinh thần cách mạng của Xtăngđan thể hiện ngay trong quan điểm mỹ học, trong nhận thức của ông về vai trò của nghệ thuật va của nghệ sĩ. Những ý kiến của ông đuợc trình bày trong những tác phẩm nghiên cihi về nghệ thuật và nhất là trong tập luận chiến Raxin và Sêchxpia viết những năm 1823 - 1825. Lúc này người ta nhận thức về chủ nghĩa lâng mạn chưa dược rõ ràng, chính xấc, cho nên xtăngđan tuy rứiân danh chủ nghĩa lãng mạn mà viết bản luận chiến đả kích chủ nghĩa cổ điển mới, nhưng sự thiỊC ông đã đặt trong đó những cơ sở đầu tiên cho mỹ học hiện thực chủ nghĩa của ông. ông chỉ quan niệm chủ nghĩa lãng mạn như một trào lưu văn học mói, họp thơi, có nhiệm vụ đả phá chủ nghĩa cổ điển là trào lưu văn học dã lỗi thòi không cbn thích họp vói thbi đại mói, xã hội mói nữa. ông định nghĩa một cách chung chung: "Chủ nghĩa lãng mạn là nghệ thuật đua đến nhân dân những tác phẩm văn học mà trong hiện tình tập quán và 20

tm ngưõng của họ nó khả dĩ mang lại cho họ nhiều lý thú nhất"/^^

Nhưng ngay từ cái định nghĩa đó cũng đã toát ra nhũng luận điểm cơ bản của Xtăngđan về tính xã hội và tính lịch sử của nghệ thuật. Luận điểm thứ nhất lầ Xtăngdan tiếp thư dược của các nhà văn hóa Ánh sáng va phát triển xa hon là; nghệ thuật về bản chất có tính chất xã hội, nó phục vụ nhũng mục đích xã hội. Nghệ sĩ chỉ thục hiện sứ mệnh của mình khi họ kéo xã hội theo sau, giá trị của nhà văn chủ yếu la ở chỗ họ dã tham gia đến múc độ nao vào những biến cô cách mạng, vao dbi sống xã hội đưong thbi. Trong Raxin và Sêchxpìa, ông viết: "Tôi chẳng là gì cả nếu tôi cô độc. Tôi chẳng là gì cả nếu đằng sau tôi chẳng ai đi theo. Và tôi là tất cả nếu độc giả tự nhủ; con nguòi này vận dụng tư tuỏng tiến lên trước".

Từ đó Xtăngđan đi tới chỗ khẳng định rằng khi mà đbi sống xã hội đã xảy ra những biến chuyển lón, ngưòi ta không thể đứng nguyên ỏf những vị trí mỹ học cũ, khi mà điều kiện xã hội thay đểi thì quan niệm về cái dẹp cũng thay đổi và nghệ thuật cũng phải thay đổi. Trong cuốn Lịch sứ hôi họa Ý, ông viết: "Thê giói bị cách mạng xâm nhập. Nó không bao giơ còn quay trở lại nền cộng hba cổ đại, hay nền quân chủ Luy XIV", Trong Raxin và Sêchxpỉa, ông vạch ra rằng qua lịch sử nước Pháp nhân dân chưa bao giờ trải qua, trong phong tục và sở thích của họ, những thay đổi mau chóng hơn và triệt để hon

(1) Raxin và Sêchxpia (Racine et Shakespeare) của xtăngđan - chuơng III.

21

là trong khoảng từ 1780 đến 1823, "ấy thế mà ngiiòi ta lại vẫn muốh đem đến cho chúng ta cái thứ ván chuông đó!" (túc chủ nghĩa cổ diển), và "ngày nay, bắt chưóc Xôphôclơ và Oripiđơ mã cho rằng những sự bắt chước đó không làm cho ngưòì Pháp thế kỷ XDC ngáp dài, thì đó là chủ nghĩa cổ điển"... Thế là xtăngđan đả kích bọn hậu sinh phản động của chủ nghĩa cổ điển muôn khôi phục sự sùng bái cổ đại hoặc duy trì luật tam duy nhất và thơ muôi hai chân trong bi kịch. Theo ông, chủ nghĩa cổ điển thế kỷ XVII đã đuọc dại diện đầy đủ nhất trong sáng tác của Raxin. ồng không phủ nhận Raxin là một nhà văn lon nhưng ông cho rằng thoi đại sinh ra Raxin đã qua lâu rồi, bây gibr Raxin không còn có thể biểu thị những yêu cầu mỹ học mói đưọc nữa. Vầ ông khuyên, không phải là bắt chước thẳng kịch của Sêchxpia, mà là học ở nhà đại vỂín hào này "cái cách nghiên ciíu thế giới trong đó chúng ta đang sống va cái nghệ thuật đem lại cho nguời dồng thbi vói chúng ta đúng cái loại bi kịch mà họ cần đến". Như vậy, rõ ràng là Xtăngđan đã đánh giá một cách sáng suốt nhà văn hiện th\TC lớn Sêchxpia, và ông khẳng định mạnh mẽ luận điểm về tính lịch sử cùa nghệ thuật.

Đồng thbd, xtàngdan cũng đã đề ra luận điểm về tính chân thực của nghệ thuật. Cũng trong Raxin và Sêchxpia, ông tỏ ý khen ngọá một vở hài kịch đưong thbi vì những biến cố trong tác phẩm đó "giốhg như sự việc xảy ra hàng ngày dưới con mắt chúng ta", va những nhân vật của nó "hệt như những nguòi ma chúng ta gặp hàng ngày trong các phòng khách"... Tóm lại, vở hài kịch đó mô tả xã hội 22

"y như nó sinh hoạt và vận động năm 1824"... Trong tiểu thuyết Đó và den, nhắc lại một Ibi của Rêan, xtăngđan xác định tính chất của tiểu thuyết như "một tấm gưong đi dạo trên một đưòng cái lớn. Nó phản ảnh vào mắt ngài khi thì màu xanh thẳm của bầu trbi, khi thì chất bùn nhơ của những vũng lầy trèn đuòng cái. Vầ con ngubi mang tấm guong đó trong cái gùi đeo lung của y sẽ bị ngài buộc tội là phản đạo đúc! Tấm gưong của y trình bày bùn nhơ, ngài lại buộc tội tấm gưong! Hãy buộc tội con đuùng cái lón trên đó có vũng bùn thì đúng hon, và hon nữa hãy buộc tội viên thanh tra lục lộ đã để cho nước đọng bùn lầy thành vũng"^^^ Chính sự phản ánh chân thực đbi sống xã hội, bóc trần cả những cái xấu xa của nó ra, đã nổi bật trong các tiểu thuyết của Xtãngđan, đặc biệt trong Đó và den và trong Tu viện thành Pacmơ là nhũng bản cáo trạng danh thép đối vói xã hội quý tộc và tư sản đương thòi.

*

Nhưng khi mô tả chần thực đbi sông xã hội, mô tả cuộc sống và con nguời, xtăngđan, khác với Banzac, ít quan tâm đến ngoại vật, đến hoàn cảnh xung quanh trong đó biến diễn hành động, ông tập trung chú ý vào sự phân tích nội tâm, phân tích cuộc đấu tranh bên trong của nhân vật, qua thái độ của nhân vật đôi với xã hội, ông phê phán xã hội. ông đã từng nghiên cihi tâm lý con nguời sâu sắc trong tác phẩm nghiên cứu về tinh yêu. Trở thành bậc thầy về phân tích tâm lý, ông mở đầu cho (h Đò và đen của Xtăngđan (chuông XIX, quyển II).

một dồng tiểu thuyết gọi là "tiểu thuyết tâm lý" vói hai tác phẩm nổi tiếng nói trên. Chính Banzac, với bài phán tích phê bình dặc sắc tiểu thuyết Tu viện thành Pacmơ, đã cho ta thấy rõ, về mặt đó, phong cách khác hẳn nhau giữa hai nhá tiểu thuj’ết hiện thực lớn của thòi đại.

Là nhà phân tích tâm lý bậc thầy, Xtăngđan chú trọng đến nhiệt tình, đến dục vọng của con nguôi. Vân đề dục vọng chiếm một vỊ trí đặc biệt trong triết học và sáng tác của ông. ơ điểm này, ông là nguôi kế thira trực tiếp của các nhà triết học Ánh sáng. Theo họ, đục vọng là pháỉm chất cần thiết cho sự phát triển hài hòa xã hội và con ngừbi. Điđorô (Diderot) chẳng hạn cho rằng dục vọng truóc hết là một hiện tuọng xã hội. Theo ông, con nguôi lãnh đạm, không có nhiệt tình, không có dục vọng thì không thể là một công dân, vì bất cứ tình cảm công dân nào cũng đều là dục vọng. Chủ nghĩa yêu nuóc là gì? - Đó là một dục vọng. Tình bạn bề là gì? - Đó cũng la một dục vọng. Theo liền Điđorô, Xtăngđan cũng hiểu dục vọng một cách rộng rãi như vậy. ông cho rằng khả năng dục vọng là tiêu chuẩn không phải chỉ của trình độ tri thức mk còn của sự phát triển công dân của con nguôi, va dục vọng chính la khả năng của con nguòi về nhũng tình cảm lớn, những xúc động tự nhiên và sinh dộng, về những sự nghiệp anh hùng và vô tư.

Nhung, theo nhận thức của xtăngdan thì dục vọng không bao giờ đối lập vói lý trí mà chịu sự kiểm soát của lý trí. Nguyên tốc duy lý đó, ông cũng đã thừa huỏng của các nhà triết học Ánh sáng. Trong tác phẩm về tình yèu, ông nghiên cúu tình yêu trên cơ sờ duy lý nghiêm 24

nhặt, ông bàn về những điều kiện và nguyên nhân phát sinh tình yêu và thiết lập các giai đoạn phát triển của nó. Trong tiểu thuyết của ông, những nhân vật như Juylieng Xôren, Matinđơ Đơ la Môlơ, như Pabrixơ đen Đòngô, Xãngxêvêrina, là nhiỉng ngưòi có dục vọng mãnh liệt, có tình yêu mãnh liệt, nhimg ngay khi họ bị dục vọng thôi thúc họ vẫn luôn luôn lý luận về tình cảm của họ, suy nghĩ về tác dộng của nó và đặt nó duới sự kiểm soát của lý trí. Va Xtăngdan theo dõi trình bày từng bnóc phát triển tình yêu của họ như một nhà mổ xẻ nghiêm túc.

Xtàngđan cho răng xã hội có thể thúc đẩy những dục vọng mãnh liệt, những phẩm chất anh hùng phát triển ở con nguôi hoặc nguọc lại bóp chết chúng, ông đã chú ý quan sát xã hội đưong thbi về phưong diện này và đã nhận thấy trong thbi kỳ cách mạng Pháp thế kỷ XVIII cũng như trong phong trào vận động giải phóng dân tộc và thôhg nhất nuóc Ý đã có nhũng điều kiện xã hội thúc dẩy sự xuất hiện những nhiệt tình cao quý và những sự nghiệp anh hùng. Cbn như ở Pháp, duói thòi Trùng hung cũng như thồì Quân chủ tháng Bảy, thì cái hoi lạnh chết chóc của chế độ phản động phong kiến và Nhà thơ cũng như sự chiến thắng của thói danh lợi đê tiện và chủ nghĩa con buôn của giai cấp tư sản đã phá hoại, thủ tiêu mọi khả năng xuất hiện những tình cảm lớn, những tính cách anh hùng. Trong điều kiện đó bất cứ một con nguòi nào có phẩm chất, có tâm hồn, bất cứ ai khao khát sự nghiệp anh hùng, dù chỉ là chủ nghĩa anh hùng cá nhân, không thể không đi vào con đuòng chống đốĩ lại cái thực tại tư sản tầm thuòng, hền kém. Đó chinh là tấn bi kịch của

những nhân vật như Juylieng Xôren, như Pabrixơ đen Đôngô, bi kịch mâu thuẫn giữa cá nhân vầ xã hội, nó lầ chủ đề chung của nhiều tiểu thuyết của xtăngđan và đuợc thể hiện xuất sắc nhất trong tiểu thuyết Đó và đen.

Trong cuộc đấu tranh văn học, Xtăngđan đề cập tói cả vần đề bút pháp, phong cách. Một mặt ông chống lại cái tính khoa truong, hoa mỹ, giả tạo trong bút pháp của bọn cổ điển chủ nghĩa. Mặt khác, ông cũng dôi lập vói bút pháp của phái lãng mạn chủ nghĩa mà nguòi tiêu biểu nhất là Satôbriàng (Chateaubriand). Phong cách của nhà ván này rất đuợc thịnh hành trong những năm 20, dó là lối văn bóng bẩy, kiểu sức như lối truyền giáo của bọn nhà thơ, lối văn mà Mác rất ghê tởm, vói cái thâm thúy giả tạo, cái phóng đại phù phiếm, cái lôi làm dáng bang tinh cảm, mầu me, bóng bẩy, lạm đụng hình dung từ, lạm dung cổ ngữ, thổ âm, thuật ngữ để tạo ra cái gọi là "mầu sắc địa phưong".

xtãngđan chủ trưong một bút pháp trong sáng, giản dị, ngan gọn, đạt tói sự chính xác tôi đa. Trong một biíc thư gửi cho Banzac, ông viết; "Tòi biết một quy tắc duy nhất; phải trong sáng. Nều tôi không trong sáng, toan bộ thế giới của tôi không tồn tại được", ông kể lại rằng khi viết cuốn Tu viện thành Pacmơ, để đạt tới giọng văn chính xác và để cho việc biểu hiện luôn luôn đưọc tự nhiên và chân thực, hàng ngày ông đọc hai ba trang trong bộ Dán luật của Napôlêông. Chỉ líiột điều đó, chỉ một việc đi nguợc lại cái thbi thượng chuông lối vàn đại cà sa của Satòbriăng dã khiên cho giói phê bình văn học tư sản 26

không ua Xtăngđan và lưu truyền câu chuyện hoang đuòng coi ông là một nhà vân bút pháp kém cỏi!

xtăngđan chông lại mọi thứ kéo dài, ông không dung sự mô tả nròm rà. ơ điểm này bút pháp của ông khác hẳn bút pháp của Victo Huygô cũng như của Banzăc thiròng thiên về lừiững mô tả kéo dài về ngoại hình, ngoại vật. xtăngđan, trái lại, mô tả rất ngắn, ông có khả nàng chỉ bằng vài nét chính xác có khi nêu lên cả một hiện tượng lớn, ông biết phát hiện ra cái gì là chủ yếu nhất để nêu lên đặc trung mặt này mặt khác của cuộc sông. Ví như trong Tu viện thành Pacmơ, ông chỉ vẽ lên chi tiết một xác lính chết mất giầy để thồ ra đôi chân bẩn mà Fabrixo đen Đôngô bắt gặp trên đuòng đi để cho anh ta thấy cái mặt tầm thường của chiến tranh. Chính Banzac đã phân biệt rõ diều đăc biệt đó trong bút pháp của xtàngđan khi ông nói: "Bâylơ theo một nguyên lý lón; trong nghệ thuật khốn khổ cho kẻ nào nói hết mọi thứ",

xtăngđan đưa cái yêu cầu trong sáng, giản dị, chính xác vào cả cái địa hạt rất khó thiỊC hiện ma là địa hạt sở trưòng của ông, đó là phân tích tấm lý, mô tả tâm trạng phiíc tạp của nhân vật. o đây rõ ràng Xtăngđan đã vạch ra một huóng mói cho "tiểu thuyết tâm lý", ông đưa tính chính xác, tính khoa học vào việc phân tích tâm lý. Ông di sâu vào nghiên cứu thế giói bên trong của con nguòí, cố gắng tìm ra nhũng quy luật của đbi sông tâm lý, vk, mặc dầu ông theo dõi rất tỉ mỉ sự phát triển của nó, ông không bao giơ biến thế giói nội tâm thành cái gì bí hiểm, hũ nút như rất nhiều nguùi sau ông sẽ làm. Đó là vì nha văn hiện thiỊC lón xtăngđan phát hiện đuọc

rằng tâm lý nhân vật bao giờ cũng duọc quyết định bỏi toàn bộ diều kiện xã hội trong đó nhân vật sống và hoạt dộng. Ví như Juylieng Xôren suy nghĩ và hành động thế nào là do cả cái môi tniòng gia đình, xã hội chung quanh đã tác động sâu sắc đến anh ta. Từ đó, Xtàngđan đã có thể đi tói vẽ lên dược những tính cách điển hình đè ra trong những hoàn cảnh điển hình, nó là đặc trung cơ bản của phuong pháp hiện thực chủ nghĩa.

*

Ây thế nhưng, như trên đã nói, lúc ông cbn sống, ít nguùi biết đến Xtăngdan. Giói nghiên CIÍU và phê bình văn học tư sản lặng thinh hoặc hạ thấp giá trị của ông vì ông đâ dí nguọc lại những tiêu chuẩn ván học, mỹ học dược sô" đông công nhận thbi bây giơ, và nhất là vì tác phẩm của ông là những bản tố cáo mãnh liệt bộ mặt đồi bại, xâu xa, giả dối của xã hội tư sản quý tộc đuong thoi; trong sáng tác của ông, mạnh hon ở bất cứ một nhà văn nào khác của thế kỷ XIX, vang lên cái âm vang của cuộc cách mạng Pháp vĩ đại. Tài năng của xtăngđan chỉ được một số ít người duong thòi biết đến và tiếp đón vói một thái độ thông cảm, ma đó Ta nhũng nguời xuâ't sắc nhất, tài giỏi nhất của thơi đại như Got (Goethe), Puskin (Pouchkine), Banzac. Và quả nhiên, như Xtàngđan đã dự đoán, mãi khoảng cuôi thế kỷ XIX, đấu thê kỷ XX mói lứiiều ngừòi đọc sách của ông, nghiên cứu và nhận hết giá trị lớn lao của sự nghiệp sáng tác của ông. Và không ít nguời di theo vết chân của ông, tôn ông Ta bậc thầy lớn của 'tiểu thuyết tâm lý", thừa nhận ông là một trong những kiện tướng của trào lưu chủ nghĩa hiện thực phê 28

phán trong văn học thế giói, Nói về Xtàngđan, nhà đại văn hào hiện there xã hội chủ nghĩa Măcxim Gorki viết: "Nếu có thể so sánh tác phẩm của Xtăngdan với những bức thư, có lẽ đúng hon phài gọi những tác phẩm đó là nhũng bức thư cho tuong lai".

m - TIỂU THUYẾT ĐÓ VÀ ĐEN (1831)

Để viết tiểu thuyết Đỏ và đen, xtăngđan đã mượn chuyện của một vụ án có thực đăng trên mục thbi sự một tập san tba án năm 1827. Một thanh niên la Ảngtoan Bectê, con một ngươi thợ thủ công, sau khi học ở một chủng viện, vào làm gia sư ở một gia đình và đuọc bà chủ nhà yêu dấu. ít lâu sau ghen tuông anh giết ba ta và bị kết án tử hình, về mặt sự kiện, vu Bectê đuọc kể lại khá dúng trong cuồh tiểu thuyết của Xtăngđan, nhưng đó chỉ là bề ngoầi. Sự thật, nhà văn đã xây diỊng tác phẩm của mình bang vô sô” tài liệu rút ra từ những kinh nghiệm sống phong phú của bản thân tác giả, từ những quan sát tỉ mỉ đòi sốhg xã hội của ông trong bao nhiêu nàm, và ông đem lại cho câu chuyện riêng ngẫu nhiên đó một ý nghĩa điển hình rộng rãi.

Nhưng tại sao Xtăngđan lại đặt cho cuôh tiểu thuyết cái tên Đỏ và den? Nhà vãn không để lại một loi giải thích nao cho nên các nhà nghiên críu và phê bình đã tranh luận nhiều và hiểu rất khác nhau, thậm chí có ngưòì giải thích một cách khá tùy tiện. Chẳng hạn nguời ta cho rằng đây là câu chuyện đánh bạc, quay số, lấy may rui quyết định, sô phận thành hay bại! Nhiều ngưòí

hiểu màu "đỏ" là màu của quân sự mà màu "đen" là màu của nhà ứiơ, chỉ ra hai cái chí hưóng của nhân vật Juylieng Xôren. Gần đây các nhà nghiên cứu xô-viết đua ra một quan điểm có thể tin cậy được vì nó dựa vào nội dung tư tưởng của tác phẩm để giải thích, nêu lên mổì tưong phản giữa tinh thần cách mạng, tính cách anh hùng, tình cảm mãnh liệt tượng trưng băng màu đỏ, vói nhũng thế lực phản dộng, dồi bại, đen tối của giai cấp quý tộc, nhà thơ và giai cấp tư sản thắng thế dưới thòi Trùng hung.

*

Không phải ngẫu nhiên mà xtángđan đã cho tác phẩm Đỏ và den một cái đầu đề phụ là "Biên niên sử thê kỷ XIX". Rõ ràng, Xtăngđan muốn bám sát sự thật lịch sử, và ông không chỉ đóng khung tác phẩm của ông ở cái tiểu sử của Juylieng Xôren mà trải ra cả một bức tranh thòi sự rộng lớn của xã hội Pháp đưong thơi, vả chăng, muốn mô tả sinh động và sâu sắc bản thân nhân vật Juylieng Xòren, tâm lý vh hành động của anh ta, cuộc sống và đấu tranh của anh ta, tác giả không thể không đặt anh ta vào cái hoàn cảnh xã hội trong đó anh ta đã sinh ra và lớn lên, cái xã hội mà xtăngđan một nghìn lần nguyền rủa vì nó đã hủy hoại cả cuộc dơi của chàng thanh niên Juylieng Xôren có trí tuệ và có nghị lực, mà tác giả vô cùng trìu mến và thuong xót.

Đó là cái xã hội Pháp dưới thbi Trùng hưng, sau nhũng năm chiến công vang dội của Napôlêông, dbng họ Buôcbông do quân đội nưóc ngoài đưa về khôi phục lại nền dân chủ trên cơ sở xã hội ma cuộc cách mạng 1789 vừa mói dựng nên. Chính quyền tư sản tạm thơi bị dẹp, 30

bọn quý tộc di cư theo gót nhà vua trỏ về, một sô lớn, vói tư tưỏng bảo hoàng arc đoan, âm mưu thủ tiêu những thể chế mói và khôi phục lại những đặc quyền đặc lợi xưa kia của chúng, mong dựa vào viện trợ của nước ngoài và cấu kết vói bọn tôn giáo phục tùng Giáo hoàng - bọn này thành lập Hội Thánh lũng đoạn và chi phối cả chánh quyền ở nhiều địa phưong. Tuy nhiên, giai cấp quý tộc chỉ là một lực lượng đang suy tàn, xu thế của xã hội Pháp vẫn là di vào con đuờng tư bản chủ nghĩa vói công cuộc công nghiệp hóa vừa bắt đầu; vì vậy giai cấp tư sản, dù tạm thbi bị lép vế, vẫn là một lực lượng ở cái thế đi lên và đang bộc lộ hết tính chất cục kỳ xấu xa, tàn ác của nó trong thbi kỳ tích lũy nguyên thủy.

Chính là vói con mắt sắc sảo của một nhà vàn hiện thiỊC lón, Xtăngđan đã nhận ra cái xu thế tất yếu đó của xã hội Pháp đưong thbi mà ông mô tả sắc nét hon ở dâu hết trong thiên tiểu thuyết kiệt tác Đổ uà đen.

*

Hãy xem ông mô tả giai cấp quý tộc vói hai nhân vật tiêu biểu của nó là Đơ Rênan, đại diện cho tầng lớp quý tộc tỉnh nhỏ, và hầu tuức Đơ La Môlơ, đại diện cho bọn quý tộc trong xã hội thượng lưu ở Pari. Đơ Rênan thuộc một dòng dõi quý tộc lập nghiệp đã lâu dơi ở địa phưong Prăngsơ Côngtê. Hắn vừa làm thị trưởng thi trấn Verie vừa là chủ một xuỏng làm đinh. Chính ở điểm này hắn là một điển hình đáng chú ý của gã quý tộc thời Trùng hung, quý tộc đi vào con đuòng tư sản hóa. Và xtãngđan quả là nhà văn Pháp đầu tiên đã nhận thấy "quá trình tái sinh của giai câp quý tộc trong giai câp tư

sản". Bằng hai câu, ông lột đuọc hết tính cách của Đơ Rênan: "Nhưng chả mấy chốc, nguôi du khách Pari đã thấy khó chịu vì một cái vẻ tự mãn tự phụ hba lẫn cái gì tuồng như thiển cận và ngu đần, Nghĩa là nguôi ta cảm thây rằng tài trí của con ngưòi đó chỉ giói hạn ở chỗ có ai nợ y cái gì thì y đòi cho thật đúng kỳ hạn, cbn y nợ ai thì y trả hết Stic chậm chạp liròn khuơn". Thế là ở hắn hợp nhất cái long tham lam bần tiện của một gã tư sản vói cái tứdi kiêu căng ngu xuẩn của một kẻ quý tộc. Hắn kiêu hãnh vì nguồn gốc của hắn và lấy làm xấu hổ vì là một công nghiệp gia, nhưng điều đó không hề ngăn cản han chỉ chạy theo tiền lãi trong cái nghề buôn sắt, làm đinh; thêm vào đó, hắn lại có cái thô bỉ cục cằn của một tên quý tộc nông thôn, thậm chí rất mirc thô bạo ngay cả với vợ hắn mà hắn rất nể vì bà ta có hồi món lớn và đang có một bà cô sắp để lại cho một gia tài kếch xù. Song, để cho hlnh tượng Đơ Rênan đưọc trọn vẹn, tác giả lại vạch ra cả buóc đường xuống dốc của gã quý tộc tư sản hóa đó. Nếu ở đầu cuốn tiểu thuyết đưọc vẽ lên cái vẻ điròng bệ của Đơ Rênan trên ghê thị truỏng, thì ở cuối truyện tác giả để hé cho ta nhìn thấy cái cảnh lu mơ bi đát của hắn sau khi bị bẩy ra khỏi ghế thị trưởng, và từ hàng ngũ bảo hoàng hắn đã chuyển thành đảng viên tự do để hoàn thanh bước dirơng tư sản hóa của hắn cả về mặt chính trị.

Tất nhiên tầng lóp quý tộc quyền thê ở thủ đô mà Đơ La Môlơ dại diện có pliần ngang ngạnh lion trên con đubng tư sản hóa. Chúng kiêu căng đến tột bực, chúng "không che đậy long khinh bỉ thanh thật của chúng đôi 32

vói tất cả những ai không xuất thân từ đám ngiròi tìmg leo lên những cỗ xe của nhà vua". Nhưng điều đặc sắc là xtàngđan đã vẽ nổi bật lên cái không khí lạnh lẽo, buồn nản, "chết ngạt về tinh thần" của giai cấp đang tàn lụi đó. Những phồng khách của chúng, "buồn rầu ngang vói tráng lệ, là xứ sở của ngáp dài và lý luận tẻ ngắt", ở đó ngự trị ba thứ; kiêu căng, chán chường và lễ phép hoàn hảo. Quả thật chúng hết sức kiêu căng, tự phụ, nhưng chúng lại rất miỊC lễ phép, lịch sự, chúng ăn nói hết sức lứiã lứiặn, không muôn làm mất lòng ai, phát biểu ý kiến hoi mạiứi một chút thì tuỏng như đã làm một điều thô tục "lo sợ nói ra một diều gì khiến ngưbi ta nghi ngơ là có tư tưởng khác thuòng hay để lộ ra Ik đã đọc một thứ sách gì bị cấm". Nói trắng ra, lễ phép đây, lịch sự đấy, nhung thực chất là giả tạo, hbi hợt và tẻ ngắt, đó là biểu hiện của cái gì đang suy tàn. Tựu trung cái bao trùm lên tất cả là một nỗi chán chường vô tận. Thậm chí những thanh niên lui tói nơi phồng khách đó cũng đều uể oằi ngáp dài, họ dường như đã mất hết cả rứũệt tìrứi, không cbn chút sính khl. Gã con trai hầu tước Đơ La Môlơ chẳng hạn, hắn rất mực thaiứi lịch, thông minh, và dùng cảm có thừa, nhưng hắn chỉ là một "thằng điên lúc mưòi hai giơ trua không bao giơ biết đến hai giơ sẽ làm gì". Rõ ràng là cái giai cấp ăn trên ngồi trốc, sổhg bằng mồ hôi nước mắt của người khác đó, thật là nhàn rỗi, và tìm đủ mọi cách lấp thi giơ trống rỗng; chúng cưỡi ngựa, đấu gươm, khiêu vũ, để ria mép và chạy theo mọi thú vui tầm thưbng. Thậm chí, già như hầu tước Đơ La Môlơ cũng nói thẳng vói một linh mục rằng việc chăm sóc các thú

vui choi của ông ta "phải là điều coi trọng hàng đầu", vì "duy chỉ có vui choi là thật sự ơ doi".

Nhung một ngvròi như hầu tưóc Đơ La Môlơ chẳng phải là kẻ chịu ngồi yén để chơ ngày suy sụp. ông ta cũng bận rộn lắm chứ, mà bận những việc thật là to tát, không kể "hai việc nhỏ nhặt nhưng khá quan trọng" là chăm sóc cơ nghiệp va chăm sóc thú vui choi. Chẳng hạn, "ông mmi mô vận động dể làm cho cả nha vua và quốc gia châp rủrận một bộ nào đó, bộ này sẽ tạ ơn ông, đưa ông lên hang công tước". Song, cái việc quan trọng hon cả dối vói hầu tước Đo La Môlơ mà cũng là đôi với cả giai câp quý tộc là việc duy trì chế độ, duy trì dịa vị thống trị của giai cấp. Chẳng là bản thân các ngài quý tộc dã tùng trải qua cuộc cách mạng 1789 rồi, nhất là trải qua nền chuyên chính dacôbanh. Như con chim phải tên sợ cành cây cong, bây giơ các ngài dó luôn luôn nơm nớp, đi mỗi bước lại tưởng như đằng sau mỗi biíc hang rào ẩn nấp một chiến sĩ Jacobanh, một Rôbexpie, thậm chí các ngài sợ hãi cả người đánh xe hay kẻ đấy tớ trong nhà. Hon ai hết, hầu tước Đơ La Môlo thấy rõ cái số phận giai câp mình lứiư trứng để đầu đẳng. "Thưa các Ngài, - ông ta nói trong một cuộc họp kín, - ngai vàng, nhà thơ, giai cà"p quý tộc có thể tiêu ma ngày mai, chừng nào mà chúng ta chưa tạo nên được ở mỗi tỉnh một lực lượng vói năm trăm người tận tụy... Mồi chúng ta phải hy sinh một phần năm lọi tức của mình để thành lập cái đội quân nhỏ năm trăm nguôi tận tụy dó ở mỗi tỉnh. Bấy giơ thì các ngài mói có thể trông mong dược ở một sự chiếm đóng của quân nước ngoài. Không bao giơ người 34

lính nuóc ngoài vào sâu đến Đijông thôi, nếu hắn không chắc chắn đuợc thây có nàm trăm ngubi lính bạn trong mỗi tỉnh. Các vua nước ngoài chỉ lắng nghe các ngài khi các ngài báo tin cho họ là có hai vạn ngưòi quý tộc sẵn sàng cầm vũ khí để mở cho họ các của ngõ của nưóc Pháp. Các ngài sẽ bảo công việc đó nặng nhọc lắm; nhưng, thua các ngài, cái đầu chúng ta là ở cái giá đó. Giữa sự tự do báo chí và sự tổn tại của chúng ta ở địa vỊ quý tộc la cuộc chiến đấu sống mái. Hoặc các ngài sẽ trở thành dân công nghệ, nhà nòng, hoặc các ngai phải cầm súng,..". Ằy đó, âm mvm của bọn quý tộc là thế dó: chúng sẵn sàng đón quân đội nưóc ngoài vào để bảo vệ địa vị của chúng. Và dây, dưói ngọn bút sắc nhọn của xtàngđan, bộ mặt của những tên quý tộc họp kín để bàn tính mưu mô kia: một tên thì to lón với "diện mạo và ngôn ngữ của một kẻ đang tiêu hóa"; một tên khác "lùn và mập, da dẻ hồng hao, mắt sáng và chẳng có biểu hiện gì khác hon Ik một vẻ hung dữ của lọn Ibí"; tên thứ ba ngưòi bé nhỏ, nuóc da vàng, vẻ hoi điên, vừa buúc vào đến cửa đã nói oang oang, thiên hô bát sát; một tên nữa là một đại nhân mà tất cả kiến thức chỉ là "biết nổi giận vói một kẻ đi hầu"... Thiết tưởng chỉ mấy nét bút trên đây cũng đủ nói lên tất cả giá trị của những ngài quý tộc âm mưu đại sự đó!

Tuy nhiên, ngoan nganh là thế, bọn quý tộc cung đình kia cũng không tránh khỏi sức hút của cái quỹ đạo tư sản nó đã trỏ thành quy luật xã hội của thbi đại. Cho nên, hầu tưóc Đơ La Mòlơ, mặc dầu de bỉu cái nghề công thuong, cũng vẫn phải mưọn tên nguòi mà ném tiền vào

những cóng việc kinh doanh đầu cơ ám muội về tài chính ở thị trường Hôi đoái. Chẳng hạn như khi được tin ngày mai có thể có đảo chính thì lập tuc ông ta bán tống đi phiếu thục lọi quốc gia. Va một điều đặc biệt có ý nghĩa là cái việc ông ta long trọng tiếp đón gã tư sản Valonô mà ông ta đự đinh vận động đua vao hàng tỉnh trưởng để làm vây cánh cho bọn ông ta.

Nhưng, chua nói đến giai câp tư sản, giai cấp quý tộc cbn có một địch thủ gần gũi hon vì nó cũng là đồng minh của họ, đó là Nhà thcr cơ đỗíc giáo chiu sự chi phôi của La-mã. Hai bên vùa cấu kết vói nhau mà lại vừa ken cựa lẫn nhau. Dưới thbi Trìing hưng, giói tu hành tổ chúc ra Hội Thánh (Congregation) dăng mạng lưói khắp nơi không phải chỉ để phục hồi tôn giáo mà còn xen cả vào dấu tranh xã hội và chính trị. ớ nhiều noi, nhu ở Bođăngxông, nó trỏr thành một lực lượng có khi chi phối cả đbi sống chính trị ở địa phương. Và diều đặc biệt la, ở thbi đại tư sản, Nhà thơ cũng không tránh khỏi vbng cương tỏa của đồng tiền, nghĩa là bên cạnh sự thờ Chúa nó cũng tôn thơ cả đổng tiền, mà có lẽ sự tôn thơ thứ hai này lại mãnh liệt hon vì nó thiết thực.

Vói con mắt của một nhà vàn hiện thực duy vật vầ vô thần, xtãngđan câm phẫn vạch trần bộ mặt thật của bọn ngubi khoác áo chùng đen. Như vậy chẳng phải la tuyệt nhiên không có một số người gọi là "chân tu", nghĩa là họ thành thật tin tuỏng, thơ Chúa, và làm điều thiện, họ thuộc phái Janxenit, như linh mục Sêlăng, linh mục Pira. Nhưng phái này lép vế truóc phái Jeduyt, và cả hai 36 linh mục kia đều bị chung mạt số phận lầ bị phe địch tìm cách bẩy đi mặc dầu tuổi đã già. Trừ mây ngưòi đó ra, cbn tất cả các giáo sĩ dều đuọc mô tả như những kẻ cũng chạy theo tiền tài, danh vỊ như ai, những kẻ giả nhân giả nghĩa, quỷ quyệt ma tàn ác.

Truóc hết hãy xem tác giả mô tả một noi đào tạo ra bọn tu sĩ kia: đó là chủng viện Bơdăngxồng ma tác giả gọi là một "địa ngục trần gian", ơ cái truòng học tôn giáo đó, các sinh đồ coi nhau như kẻ thù, hang giơ hang phút phải giả dối che đậy mọi ý nghĩ, tình cảm riêng, vì sự db la va tố cáo giữa bạn học vói nhau dưọc khuyến khích. Có điều lạ là ở học viện đó, học hành giỏi giang, đứng đầu về các môn học giáo lý, lịch sử giáo hội,... lại là "một tội lỗi huy hoàng". Là vì từ thbi cách mạng, Nhà thơ Pháp coi sách vở là kẻ thù và chỉ có "sự phục tùng của trái tim là tất cả". Tất cả nền giáo dục của chủng viện đóng khung ở "một tấm long kính trọng mênh mông và vô biên đối vói đồng tiền khò và lỏng", nghĩa là tiền mặt, và sự thần phục giáo hoàng, vị Chúa thứ hai ở trái đất. Và đại đa số đám sinh đồ kia xuất thân từ nông dân ngheo khổ, chỉ trông thấy ở nghề thầy tu cái hạnh phúc lâu dài được "ăn uống no nê và có một bộ áo ấm về mùa đòng". Giám đốc chủng viện là linh mục Pira thuộc dòng danxênit thì luồn luôn bị đe dọa cách chức, và mọi người đều lây làm ngạc nhiên vì ở cái cuong vỊ ống ta có bao nhiêu là mối quan hệ vói các tay thầu cung cấp lớn mà sau mười làm năm cai quản chủng viện ông ta ra đi chỉ vẻn vẹn có trong tay năm trăm hai mươi quan tiền danh dụm đuợc. Trái lại, tên phó giám đôc chủng viện Caxtanet,

thù dịch vói ông Pira, là một kẻ không coi "một tội ác nào là đen tối quá" hắn, khuyên học trb "hãy như một cái gậy trong tay (giáo hoàng)" thì sẽ được một chức vụ bất khả bãi miễn, chính phủ trả một phần ba tiền lương bổng, và các tín đồ sẽ trả hai phần ba kia. "Chính ta đây, ' hắn giải thích, - ta đã đuọc biết những xứ đạo miền núi, bổng ngoại cbn tốt hơn rất nhiều những xứ đạo ở thành phố. Tiền bạc không kém, lại chua kể những gà sống thiến béo mẫm, trứng gà, trúng vịt, bơ tươi và hàng nghìn cái thú vị lặt vặt nữa, vầ ở đó, ông cha xứ la ngubi thủ chỉ không ai dám chối cãi: không có bữa ăn ngon nào mà không được mbi mọc, thết đãi v.v...".

Và đây là hình ảnh viên phó giám mục Đơ Frile mà khuôn mật, nhìn nghiêng, giông hệt diện mạo một con cáo. Hắn là một con người quỷ quyệt, đứng đầu cả mạng lưới Hội thánh Bơđăngxông, có tiếng là cất lên hạ xuôhg những viên tỉnh trưởng như choi, hắn mà gửi thông điệp về Parí thì các quan tba, tỉnh trưởng và cho đến cả tuóng tá trong doanh trại cũng đều phải run sợ. Mười hai năm về trước, khi mới đến Bơđăngxông, han chỉ có một gói hành lý nhỏ xíu, ấy thế mà bây giơ đã nghiễm nhiên là một trong những nghiệp chủ giàu có nhất tỉnh. Hắn theo đuổi một vụ kiện lớn về đất đai, chọi nhau hẳn vói hầu tước Đơ La Môlơ, và mặc dầu thế lực của ông này, sau sbu năm tròi, kết quả chỉ là ông ta "không đến nỗi tuyệt đối thua kiện". Thế thì tài năng của tên nhó giám mục giàu có và thần thế đó như thế nào? Cái tài dặc biệt của hắn là "biết mua vui cho đríc giám mục", và biết gỡ xuong cá cho ông này, món cá chả là món ăn sở thích của Đức 38

Cha, thế mà mắt nguôi lại kềm nhềm! Và cái tên phó giám mục đó chỉ thiếu chút nữa là quỳ xuống chân cô gái Matinđơ, khi hắn biết cô này là bạn thân bà cháu gái có uy thế của Đúc Cha nắm trong tay quyền phân phối chúc giám mục trên toàn nuóc Pháp.

Chung quy bao nhiêu hình tưọng bọn tu sĩ trong cuốn tiểu thuyết dều chúng minh một sụ thật ghê tởm, nó trở thành như một nguyên lý mà xtăngđan luôn luôn nhắc tói đuói hình thiíc này hay hình thức khác, khi thì ông nói: "ý niệm tôn giáo gan chặt với ý niệm giả đôi và kiếm tiền", hoặc khi tlù: "những ý niệm hội viên Hội thánh có thế lục và sự tàn ác thâm hiểm và quỷ quyệt khăng khít gắn bó với nhau". Và để cho bức tranh tôn giáo được trọn vẹn, ở những trang cuối tác giả kể lại lòi dối dàng cuối cùng của Juylieng Xôren nói vói bạn như thế này: "... Này, bọn hội thánh Bữđăngxồng qưý hóa ấy cái gì chúng cũng làm tiền đuọc cả; nếu anh khéo thu xếp, chúng sẽ bán cho anh cái xác chết của tôi đấy...

*

Song giai cấp quý tộc và giới tu hành mới chỉ la hai trong ba lire lượng thục tế nắm quyền hành trong xã hội thơi Trùng hung. như cái thị trấn Verie chịu sự áp bức của bộ ba quý tộc Đơ Rênan, linh mục Maxlông và tư sản Valonố. Cái lực lượng thứ ba chính là giai cấp tư sản vói chính đảng của nó là đảng tự do. Tài chẩn đoán xã hội của nhà văn hiện thực xtăngđan chính là ở chỗ đă phát hiện ra cái chính quyền tay ba đó, và nhất là ông đã chỉ ra rang cái lực luợng thứ ba, tức là giai cấp tư sản, tuy tạm thơi có bị lép vế, nhưng nó lại là lực

luọng đi lên, và bản thân nó tác động đến cả hai thành phần kia, thu hút chúng vào cái quỹ đạo tinh thần của nó. Mặt khác, ông cũng nhận ra rằng giai cấp tư sản cũng áp bức nhân dân như giai cap quý tộc, mà cái đảng tự do kia cũng chẳng hon gì đảng bảo hoàng.

Muốn hay không, thbi đại đó cũng là thbi đại của tư sản, thòi đại của đồng tiền làm chúa tể, thbi đại của tinh thần vụ lọi ngự trị. Thậm chí cái thành phô" Verie bé nhỏ và xinh đẹp kia cũng có thể làm cho khách tham quan ngạt thở "cái không khí tanh hôi của những chuyện tài lọi nhỏ nhen". Từ ngôi nhà, bức tưòng, khu vưòn, và cả hàng cây trên dưòng phô" cũng duòng như tiêm nhiễm phải cái tinh thần vụ lợi. La vì mấy tiếng Sinh Lọi Nhuận đà trỏ thành "nếp nghĩ thông thuòng của hon ba phần tư dân Verie", nó la "cái lý lẽ quyết định hết thảy" trong cái thành phố công nghệ nhỏ nam giữa những ngọn đồi ngoạn mục, những thung lũng cũng tưoi sáng và sâu thẩm.

Tinh thần vụ lọi, chạy theo đồng tiền của giai cấp tư sản đuọc Xtăngđan thể hiện đầy đủ nhât trong hình tuọng nhân vật Valonô, mà tính chất điển hình duọc tác giả nhân mạnh bằng cách thỉnh thoảng lại biến cái tên riêng của hắn thành một danh từ chung (Ee Valenod). Hắn la đại biểu cho loại tư sản hãnh tiến, xưa kia bô không để lại cho được tói sáu trăm quan thực lọi, lúc cbn ít tuổi đánh một cái áo tàng màu xanh vỏ táo ai cũng thuong hại. Ây thế mà rồi, ngoi lên tói chúc giám đốc viện tế bần, hắn đã chuyển long thuong hại của người ta thành 'Tong ghen tị vói cặp ngụa đẹp giông normăng của hắn, vói nhũng sọi dây chuyền bằng vàng của hắn, vói những 40

bộ áo sắm từ Pari gửi về của hắn, vói tất cả sự phát dạt hiện nay của hắn". Chả là Valonô đã làm giàu lên gấp hai ba lần từ khi hắn quản lý tài sản của dân nghèo, - mk ngừbi ta ngơ rằng han ăn chặn cả vào tiền dành cho đám trẻ con vô thừa nhận! - Ây đấy, nguồn gốc của cải của giai cấp tư sản đại loại là như thế, nó đưọc xây dựng trên máu và nước mắt của dân nghềo, trên sự bần cùng hóa nhân dân lao động! Thế nhung, Valonô lại được nguòi ta rất mực trọng vọng, kính cẩn. Cbn bản thân lăo ta, thuộc cái "loại nguòi thồ bỉ, trâng tráo và ồn ào", thì lúc nào cũng như phoi bày cái oai vệ của hắn vói bộ mặt đỏ gay, hai chbm râu má rậm đen, mớ tóc dày ngồn ngộn, chiếc tẩu thuốc lá kếch xù, và lão ta luôn luôn khoe của, từ những sọri dây chuyền vàng chang ngang chằng dọc trên ngực lão cho đến mọi thứ đồ đạc trong nhà, sắm đắt tiền, lộng lẫy và mới toanh, nhưng thoát ra "một cái gì đê tiện và sặc mùi tiền ản cắp". Trắng trợn hon, hắn cbn tỏ ra dộc đoán, hắn tìm cách bẩy linh mục Sêlăng đi, chỉ vì ông lão này ngay thật đã để cho một phái viên Pari vào tham quan đề lao, viện tế bần và bệnh viện do mấy tay nghiệp chủ lớn quản lý. Và, trong khi thết đãi tiệc tùng bằng tiền ăn cắp vào khẩu phần chết đói của đám tù nhân, hắn lại ra lệnh cấín những người này hát để cho bọn hắn ăn uôhg được ngon miệng.

Song, cái điều đáng chú ý đặc biệt vì, xuyên qua cả cuốn tiểu thuyết, nó bày ra được cái hướng phát triển tất yếu của xã hội đuong thbd, đó là cuộc kèn cựa, canh tranh giữa gã quý tộc Đơ Rênan và tên tư sản Valonô. Nếu ở nhũng trang đầu, giũa thbi thịnh vượng của Đơ Rênan,

ngưòi ta thấy hai kẻ đổì thủ đó vừa bắt tay nhau vừa căm ghét lẫn nhau, như đôi gà sống tiíc khí nhau từng tiếng gáy, ngiròi thì hơm hĩnh vì tậu đuọc đôi ngựa đẹp giống normăng, kẻ thì vênh váo vì muọn đuọc một gia sư giỏi cho các con học ở nhà. Ay thế rồi, qua cuốn sách đã diễn ra cuộc leo thang của Valonò và bước giật lùi của Đơ Rênan: tên tư sản chạy chọt thế nào không những đã cuứp đuọc ghế thị trưởng của gã quý tộc mà còn được đề bạt lên hàng nam tước nhập tịch hàng ngũ quý tộc. Hon thê nữa, ở những trang cuôì, trong khi Đơ Rênan suy sụp đến mức từ đảng viên bảo hoàng chuyển thành đảng viên tự do đê ra ứng cử nghị viên, thì Valonô lại trở thành ứng cử viên chính thức do chính quyền bảo hoàng đề cử, và sau đó người ta cbn được biết tin Valonô đã có trong túi bản nghị định bổ hắn làm tỉnh trưảng. Thật là thbi đại của Valonô, và ta có thê tin chắc rằng trong tưong lai hắn sẽ leo lên tói chức thượng thư. Cuôì cùng, chẳng phải ngẫu nhiên mà Valonô lại chính là kẻ đứng đầu hàng phụ thẩm để ra trước tòa án kết án tử hình Juylieng Xôren, kẻ đã cả gan chống đối lại xã hội, "khêu dậy vk tấn công vào cái tiểu khí của lớp tư sán quý tộc ấy"!

*

Chàng thanh niên Juylieng Xôren chính là đã sinh ra trong cái xã hội chịu sự chi phôi của bộ ba quý tộc, giáo sĩ và tu sản đó. Không thể hiểu đưọc hành động và tư tưỏng của nhân vật chính rất phức tạp và đầy mâu thuẫn này nếu tách rbi anh ta ra khỏi cái xã hội Pháp thbi Trùng-hưng cũng rất phúc tạp và đầy mâu thuẫn đó. Do tính chất không đon giản của hình tuọng, qua các công 42

trình nghiên CIÍII đã có những lối giải thích rất khác nhau về nhân vật Juyliêng Xôren tùy theo lập trưòng quan điểm của mỗi nguôi. Có những ngiiòi kết án anh ta một cách thậm tệ, coi anh như một kẻ hãnh tiến đầy long tham vọng cá nhân, lạnh lùng và tàn nhẫn đến trắng trọn, và như vậy, anh ta thật xứng đáng vói những lơi buộc tội cuôi cùng của tba án. Nhưng, trái lại, một sô" người khác lại đề cao quá mức nhân vật, xem anh gần như một nhà cách mạng "đại diện cho giai cấp nông dân" đấu tranh chông lại xã hội quý tộc và tư sản vói "một ý thức giai cấp bền bỉ, một lập trường đấư tranh kiên cường... một tinh thần dũng cảm và một nghị liỊC tích cực..." Cả hai cách nhìn như vậy đều có phần giản đon, không thấu triệt tính chất phức tạp và mâu thuẫn giữa nhân vật Juylieng Xôren.

Sự thật, Xtăngđan đã mô tả nhân vật trìu mến của ông vùa như một chàng thanh niên có tài nảng, nghị lực, có khả năng vuon tới nhùng tình cảm lớn lao, lý tưởng anh hùng, và căm thù sâu sắc xã hội tư sản quý tộc, lại vừa như một kẻ ham danh vọng dùng tài năng nghị lực của mình quyết tâm giành cho được một địa vị ngay trong cái xã hội mà anh câm thù rất mực đó. Nêu như, trong một hoàn cảnh xã hội thuận lọi. Juylieng Xóren có thể trở thành một Rôbexpie, một chiến sĩ Jacobanh hay một tưống soái của thơi đại Napôlêông, thì sở dĩ Juylieng Xôren rứt cục chỉ là một kẻ chạy theo danh vị cá phân, tính toán, giảo quyệt, chính là vì ảnh hưởng của cái xã hội tư sản quý tộc mà xtàngđan đã kết án nghiêm khắc đó.

Juylieng Xôren xuất thân từ một gia đình thợ xẻ thôn quê, may mắn gặp được nguòi thầy đầu tiên là một viên thiếu tá quân y già trong quân đội Napôlêông bảo anh học và dạy dỗ anh theo cái tinh thần cách mạng và lý tưỏng anh hùng của thế kỷ XVIII lẫn lộn vói sự sùng bái cá nhân Napôlêống.' vốn ngưòi thông minh, có chí khí và nghị liỊC, lại đưọc học hành, tự nhiôn anh vượt ra ngoài cái khuôn khổ chật hẹp, tầm thuòng của gia đình anh. Chính điều này đã tạo nên môi mâu thuẫn đầu tiên tác động dến cả cuộc đ'oi chàng thanh niên sau này Juylieng Xôren có học, hay đọc sách, nhưng nguòi lại yếu ớt không lao dộng mệt nhọc đuọc cho nên bị bô va các anh ghét bỏ, hành hạ, coi như một kẻ ăn bám trong gia đình. Ong bô là một nguôi thợ xẻ thất học, có tiền và củng đã ăn phải cái bả tư sản - nghĩa la ỏ lão ta, tính vụ Icó, tham tiền đã phát triển đến mức độ bóp nghẹt hêt cả cái gì là tình cảm con nguùi. Thậm chí, khi vào nhà tù thăm con bị kêt án tử hình, lão không che giấu dược nỗi vui mùng khi nghe con nói đã để dành đuọc một ít tiền. Và, dưòng như lão có thể sẽ đem tiền đó ra mà khoe vói những kè ghen tị: "Như thê này thì trong các ống ai là nguòi chẳng hoan hỉ vì có một đúa con bị lên máy chém?" Ây đấy, cái hoan cảnh gia dinh của duyliêng Xôren là nhu thế. Ngừòi ta không ngạc nhiên khi anh ta coi bố và các anh như những kè thù, và anh đã học đưọc ngay trong gia đình anh cái thói giả dối, che đậy mọi ý nghĩ và tình cảm của mình để khỏi bị ăn đồn và được yên thân.

Trong gia đình đã như vậy, ra ngoài xã hội, duyliêng Xôren càng thấy nghẹt thở hon. Va chạm với bọn quý tộc, 44

tư sản va thầy tu, bọn Đơ Rênan, Valonô, Maxlông,... một mặt, chàng thanh nièn có chí khí ấy chỉ thấy toàn những chuyện hền kém, bỉ ổi, đê tiện, rặt cái "tính thô bỉ và sự vô tình hết sức phũ phàng đối vói tất cả cái gì không phải là chuyện tài lọi, địa vị hoặc huân chưong". Trong chuyện trồ giữa bọn chúng, anh xem ra những ý kiến của chúng chang phù hợp gì vói thiỊC tế. Anh thây một hanh đông đáng thán phục ư, thì chính hanh động đó lai bị hết thảy mọi nguòi xung quanh chê trách, và anh chỉ cồn biết rủa thầm trong lòng; "Đồ quỷ quái!" hoặc "Quân ngu xuẩn!" Nhung mặt khác, chàng thanh niên có tài năng ây lại cay đang nhận thấy rõ vị trí thấp kém của mình, con nhà nông dân, trong cái xã hội tư sản quý tộc. "Như ta,

- anh ngán ngâm than phiền, - bị cái ông tròi mẹ ghẻ ném xuôhg hàng cuôì cùng, ông ấy cho ta một tâm lòng cao thượng nhcmg lại không cho lấy một nghìn quan thực lọi, nghĩa là khổng có bánh àn, dúng là như thế, không có bánh ăn..." Và anh tiếc cái thòi Napôlêông tốt đẹp mà nguùi ta làm nên sự nghiệp trong những nguy hiểm của chiến trận. "Chao ôi! - anh kêu lên - Napỏlêông thật đúng la con ngươi của Trơi phái đến cho thanh niên Pháp! Ai sẽ thay thê đưọc ông? Không có ông, thì những kẻ nghềo khổ, dù là giàu có hon tôi đi nữa, nhưng chỉ có vừa vặn vài êquy cần thiết để kiếm lấy một nền học vấn tốt, mà không đủ tiền để đút lót một nguời khi đến tuổi hai muơi và để tiến thán trong bưt5c đuòng công danh, những kẻ đó sẽ làm cái trò gì?..." Thế mà: "Những bọn quý phái kia, ho sẽ trở thành cái gì, nếu chúng ta được đâh tranh vói họ bằng vũ khí ngang nhau!"

Thế la, vói tất cả những điều trông thây, vói cái tâm trạng nặng nề kia, Juylieng Xôren khinh bỉ, căm giận hết thảy những ngtròi cùng sông vói anh trong cái xã hội tư sản quý tộc cũng như trong xưởng máy cua của bô" anh. Va, nguọc lại, anh bị họ thù ghét. Chàng thanh niên ây, vô hình chung, trở thành "con ngưòd khốn khổ chiến đâu với toan thể xã hội",

Thế nhung, Juylieng Xôren lại không trở thanh một nhầ cách mạng, một "chiến sĩ Jacôbanh" đứng lên đấu tranh để thay đẩi cái xã hội mà anh căm thù rất mục đó. Bao nhiêu chí khí, nghị lực, bao nhiêu nhiệt tình phản kháng của anh rút cục lại dều hướng vào sự tranh đâu để giành cho được danh vọng và tiền của, nói tóm lại, một địa vị ngay trong xã hội tư sản quý tộc ghê term đầy rẫy những bất công, giảo quyệt, xu nịnh, cái xã hội mà ai nây chỉ biết có mình, và cuộc sống, như chính anh đã nhận thây, là "bãi sa mạc của lòng vị kỷ đó". Tại sao như vậy? Chính là vì Juylieng Xôren sinh ra và lớn lên trong cái xã hội tư sản - quý tộc thbi Trùng-hưng đầy uế khí có tác dụng làm nguội lạnh mọi nhiệt tình, làm tê liệt mọi chí khí và nghị lực, hoặc huóng cái nhiệt tinh, chí khí và nghị lực đó đi vào quỹ đạo của nó, khuôn theo cái chủ nghĩa cá nhân tư sản. Nếu như Juylieng Xôren có nhơ viên thiếu tá quân y dạy dỗ cho phần nào theo tinh thần cách mạng, lý tưởng anh hùng của thế kỷ XVIII thì những cái dó lại pha trộn vói tư tưởng sùng bái Napôlêông và sự nghiệp anh hùng cá nhân của ông ta. Va quả thật chàng thanh niên đó ôm ấp trong lòng một môi tham vọr/ to lón, mãnh liệt hiếm có mà anh ta có 46

đủ nghị lực kiên cường để thục hiện đến thành công. Không ai có thế ngơ dược rằng đằng sau cái bộ mặt con gái của Juylieng, xanh xao vầ dịu dàng đến thế, "lại che giấu cái quyết tâm không gì lay chuyển nổi là tha chịu muôn ngan cái chết cbn hon là không đạt tói giàu sang".

Thế thì chàng thanh niên bình dân đầy tham vọng ây mmi tiên thân theo con đuờng nầo? Hồi cồn thơ âu, anh ta đã từng trông thấy nhũng ky binh của Napôlềông mặc áo choàng dài mầu trắng và đầu đội mũ có tua đen dài từ những chiến trubng nuớc Ý trở về, sau đó anh ta lại đã từng say sưa nghe ông cụ thiếu tá quân V kể chuyện những trận nổi tiếng Lôđi, Arcốlơ, Rivôli, với những tia mắt nảy lủa của ông già rọi vào tâm huân chuông, cho nên anh đã say mê rnơ ước nghề võ bị đến điên nguòi. Nhưng rồi thơi đại chiến công vang dội của Napôlêông chấm dứt. Khi muời bôn tuổi, mắt Juylieng đã từng nhìn thây nguòi ta xây ở thành phố nhỏ Verie một ngôi nhà thơ tráng lệ, sau đó tai anh đã từng nghe cằu chuyện viên thẩm phán tạp tụng giầ suýt nữa mất chiíc vì đã cả gan dám cớ chuyện xích mích vói một giáo sĩ trẻ. Ây thế là duyliêng tinh ý nhận rô thơi thế đã đổi thay; anh thối không nói đến Napôlêông nùa và tuyên bô" ý định muôn làm giáo sĩ. Anh ta tự nhủ: "Khi Bônapactơ nổi tiếng, nuóc Pháp đương lo sợ bị ngoại xâm; tài thao lược khi dó là cần thiết và được hâm mộ. Ngay nay, người ta thấy những giáo sĩ bôn mươi tuối có một nghìn quan lưong bổng, nghĩa lầ ba lần hơn các trung tướng của Napôlêông... Phải làm giáo sĩ mói được!". Và, dù chẳng mảy may tín đạo, tin Chúa, dù căm ghét bọn thầy tu, anh cũng học

thuộc lồng được bộ Thánh kinh bằng tiếng la-tinh, học thuộc lòng bộ sách về Giáo hoàng của Jôdep đơ Mextro để đưọc lồng cụ cha xứ Sêlăng vì anh biết số phận tưong lai của anh tùy thuộc vào ông cụ đó. Thế là, che đậy hết mọi ý nglũ thầm kín của mình, bề ngoài luôn luôn tỏ ra lầ mình sùng đạo,- chàng thanh nìèn Juylieng muòá chín tuổi quyết chí khoác chiếc áo chùng đen để tiến thân. Có lúc anh mỉm cubi như quỷ Mêphixtôphêlex, kiêu hãnh tự nhủ: Ta biết chọn đồng phục của thbi đại ta!”. Và mối

tham vọng của anh cang tàng, anh cang quyến luyến bộ áo thầy tu, mặc dầu có lần cha xứ Sèlăng nhân hậu vầ tinh ý đã khuyên anh; 'Anh bạn ạ, hãy làm một bác truỏng giả tốt ỏ thôn què, đáng mến va có học thúc, cbn hon làm một nha tu sĩ không có thiên huóng". Cụ lại nói: "... Con đừng có ảo tuỏng về triển vọng của con trong nghề tu sĩ, Nếu con nghĩ đến chuyện luồn cúi những kẻ có thê lực, thì con chắc chắn sẽ bị sa đọa vĩnh viễn. Con sẽ có thể làm nên giàu có, nhung con phải làm hại những nguôi khốn khổ, nịnh nọt viên quận truiímg, viên thị truỏng, kẻ có danh vọng và phục vụ những dục vọng của họ...".

Đúng là cha xứ Sèlăng đã sáng suốt nhìn thấy cái việc duyliêng Xôren khoác áo thầy tu chẳng phải vì có thiên huóng gì dôi vói tôn giáo noi mà anh ta chỉ thấy rặt chuyện giảo quyệt và làm tiền. Nhưng cái diều mà ông ta không hiểu đưọc là Juylieng chẳng phải nguôi chịu luồn cúi kẻ có thế lực để tiến thân. Đó mói là điều dặc biệt của nhân vật duyliêng Xôren. Chàng thanh niên kiêu hãnh đó muốn tiến thân trong xã hội tư sản - quý tộc mh lại không muốn thích líng với khâu vị của nó, không 48

muốn tuân theo những điều kiện của nó, anh ta muốn bắt cái xã hội đó phải thừa nhận tài năng, nghị lực, giá trị của mình, Chẳng có thế mà ngay khi bô" anh báo tin Đỡ Rênan muốn muọn anh làm gia sư, anh đã lập tức phản ứng: "Tôi không muốn làm thằng ở", và hỏi lại; Nhung, tôi sẽ ngồi ãn vói ai?". Hay sau khi Valonô mbi đến nhà dự tiệc, anh ta vẫn nhủ thầm "Chà! quân đê tiện! quân đê tiện...! Dù chúng có cho ta một nửa những của cải chúng ăn cắp được, ta cúng chẳng thềm sống chung với chúng. Thế nào rồi cũng có ngay ta sẽ lộ chân tuóng; ta sẽ không thể nào kìm giữ đtrọc khỏi biểu lộ lòng khinh miệt của ta đôi vói chúng", Hon thế nữa, trong môi quan hệ của Juylieng Xôren vói phụ nữ, từ bà Đo Rênan đến cô Matinđơ Đo La Môlơ, anh ta cũng tỉnh, xu nịnh, chịu khuất phục, va ở anh ta không mảy may có cái ý muọn con đưòng khuê các để tiến thần. Chính ở điểm này nhân vật của Xtăngđan khác hẳn vói nhân vật của Banzàc. Những Raxtinhăc hay Luyxiêng đo Ruybemprê trong Tấn trò đời cùng Ta những chàng thanh niên ngheo đi tìm con dường tiến thân trong xã hội tư sản quý tộc. Để leo lên bậc thang xã hội họ dần dần tnít bỏ những cái gì là trong sạch, cao quý trong nguòi, họ không từ cả những thủ đoạn đê tiện nhất, thậm chí bám vào váy phụ nữ tư sản hay quý tộc để ngoi lên địa vỊ cao sang, như Raxtinhàc đã leo lên tói ghế thưọng thư. Trái lại, Juylieng Xôren không phải là kẻ mưu tiến thân bang bất cứ giá nào và anh không hề có ý lọi dụng quan hệ của mình vói bà Đo Rênan hay vói cô Matinđơ Đơ La Môlơ dể được giàu sang.

o dây cần phải xét qua câu chuyện yêu đưong giữa Juylieng và hai nguòi đàn bà đó để nhận rõ hơn bản chất của Juyliêng. Trước hết hãy nói đến trương họp của bà Đơ Rênan. Muốn nói gì thì nói, cái bà quý tộc này đã mắc vào chuyện ngoại tình, và câu chuyện của bà ta, cũng như bao nhiêu chuyện ngoại tình khác dầy rẫy trong xã hội và trong tiểu thuyết dương thbi, chứng minh sự phân tích đúng đắn của F. Ănghen về chế độ gia đinh một vợ một chồng trong xã hội phong kiến và tư sản, khi ông chỉ ra rằng "cái chê độ hôn nhân cá thể chặt chẽ duói quyền chi phôi của đàn ông" đó, với việc kết hôn được tiến hàrứi như "một việc có tính toán loi hại, do cha mẹ thu xếp", ngăn trở tình yêu trai gái phát triển dưới hình thiíc tình nghĩa vợ chồng và đua đến cái tình trạng "về phía chồng thì tạp hôn bừa bãi, về phía vợ thì ngoại tình lu bù"^^l Rõ ràng là bà Đơ Rênan, cũng như bao nhiêu cô gái quý tộc đương thơi, lấy chồng mà chẳng biết đến tình yêu, vì cuộc hôn nhân của bà hoàn toàn do gia đình thu xếp, do món gia tài kếch xù mà bà dược thùa huởng quyết định. Thậm chí khi bà đã yêu duyliêng mà bà còn bỡ ngỡ tự hỏi: ... Ta có tình yêu chăng?... Ta chưa hề

cảm thấy đối vói chồng ta cái thứ điên cuồng u uất nó làm cho ta không thể nào nít tâm trí ra khỏi chàng duyliêng được". Môì ngoại tình đó, xét cho cùng, cũng chỉ là tự nhiên khi mà bà ta lây chồng từ năm mười sáu tuổi, trong điều kiện như thế, và rứiất là, sau đó, một

(1) Xem Nguồn gốc của gia đinh, của chế độ tư hưu và của Nhà nuóc - F. Enghen.

nguôi đàn bà trong trắng, dịu dàng như bà lại chung sống vói một nguòi chồng thô bỉ, lý tài, dửng dưng vói mọi chuyện không phải là tiền nong, daiủi vị, chỉ biết đáp lại những loi tâm sự của bà như nỗi lo lang của bà về một đứa con ôm, bằng trận ciròi thô bạo kem theo cái nhún vai và một Ibi giễu cợt về tính khí đàn bà. Cho tới khi, gặp Juylieng, sống cùng một nhà vói chàng thanh niên ngây thơ, trong sạch, sôi nổi, và biết thưong yêu con bà ấy, sau bao nhiêu dấu tranh vói bản thân, bà đă hiến cho chàng cả một mối tình nồng nàn, chân thật như chưa bao giơ bà tùng có. Chính mối tình nồng nàn, chân thật của người đàn bà sang trọng, có sắc đẹp ấy cuối cùng cũng đã cảm hóa chàng thanh niên bìrửi dân ngây thơ, bị gia đìiứi cũng như xã hội hắt hủi kia, mặc dầu bà ta hon duyliêng đến muờd tuổi, chứ chẳng phải như Juylieng tưởng là anh ta đả chủ động khuất phục, chiến thắng được một ''bà lớn quý tộc' do tài năng, nghị lực và sự khôn khéo của anh ta. Dĩ nhiên là, do xuất thân từ một gia đình bình dàn, mà tính lại vừa dị cảm vừa khí khái, Juylieng luôn luôn ỏ cái thế phbng ngự trước nliửng kẻ giàu sang thường là kiêu ngạo khinh ngừbi, cho nên ngay cả trong tình yêu đối vói một nguòí đàn bầ quý tộc anh ta cũng luôn luôn nghi ngơ, đối phó, thậm chí có lúc lại tỏ ra ngổ ngáo, sỗ sàng, vụng về, và hoi có điều gì khác ý lại tự hỏi; "Có thật là bà ta yêu mình hay không?" Dù sao mối tình giữa bà Đơ Rênan và Juyliêng, mặc dầu những cái bề ngoài, vẫn thật sự là một cuộc gặp gỡ giữa hai tâm hổn cùng ngây thơ, trong trắng chân thật trong một hoàn cảnh đặc biệt. Nếu như về sau, bà Đơ Rênan có đi tói viết bức thư làm hại cuộc dời của Juylieng, thì

dó chính là do tội ác của bọn tu sĩ mà nguòi đàn b ngoan đạo kia là nạn nhân, như bà ta đã thốt ra tron; buổi gặp gỡ cuối cùng vói duylìèng ỏf nhà tù: "Tôn giẩ( dã khiến tôi làm cái điều bỉ ổi đến thế!"

Cuộc yêu đưong giữa Juylieng và cô Matinđơ Đơ La Môlo' có khác hon. ơ đây là hai tâm hồn cùng kièu hãnh gặp nhau, mỗi người đều mang theo cái ý thức giai cấp sắc nhọn của mình vào mối quan hệ với nhau làm cho nó căng thẳng, chứ chẳng phải như có nguòi đà cuòng điệu cho là "một cuộc đấu tranh giai cấp dưới hình thức một cuộc "yêu đuong" giữa hai nguôi tiêu biểu cho haí giai cấp đối kháng". Matìnđơ là một cô gái quý tộc có đầy đủ, như cô nói, "những diều thuận lại nhất mà số phận dành cho cô là. gia thế, tiền của va tuổi trẻ, nghĩa là tất cả mọi thứ, trừ hạnh phúc". Tại sao vậy? La vì cô gái kiêu hãnh đặc biệt đó đã chán ngấy cái xã hội chung quanh cái xã hội của chính mình, gồm toan những kẻ kém cỏi không tư tưởng, không nghị lực, không nhiệt tình, sông uể oải, ngáp dài, chạy theo những thú vui tầm thrròng. Cho tói khi cô gặp duyliêng, thì cái điều đầu tiên cô nhận thây là chàng thanh niên bình dân nay khác hẳn những thanh niên quý tộc vẫn xun xoe chung quanh cò. "Aiứi chàng này không phải sinh ra để mà quỳ gối", - "Anh ta khinh nguòd khác, chính vì thế mà ta không khinh anh ta”, đó là những ý nghĩ đầu tiên mà cô ta có về Juylieng, và cũng từ dó ma dần dần nảy nở mối tình của cô đối vód Juylieng, đĩ nhiên không phải là khống trải qua bao lứiiêu đấu tranh tư tưởng sóng gió, khi tiến khi thoái, bởi vì Cí'. ý thúc giai cấp ớ cô ta luôn luôn trỗi 52

dậy. Cuối cùng cô không thể cưõng lại đuục tình yêu đối vói Juylieng chính vì duyliêng biết khinh cả cô ta. Cô thường tự nhủ; - "Dám yêu một kẻ rất cách xa ta về vỊ trí xã hội dã là cao cả va táo bạo. Để xem, anh ta có tiếp tuc xúng đấng vói ta hay không? Ta mà bắt gặp ở anh ta sự yếu đuối nào là ta bỏ roi liền. Một cô gái con nhà gia thế như ta... không thể xử sự như một kẻ ngu dại được". Thật đúng là một thứ tình yêu - lý trí mà chính ơuyliêng đã nhận thấy, "chẳng có gì khác hcm Ta sự họm hĩnh khô khan và kiêu hãnh, tất cả mọi biến dị của Tong tự phụ", khác hẳn vói "lòng thuong yêu phải chăng và hồn nhiôn, khả ái" của bà Đơ Rềnan. Ảy thê nhưng, lại chính vì tính kiêu hãnh của Matinđơ và Juylieng dâm ra phải lòng cô ta, và chàng thanh niên bình dân đó muốn khuất phục cái tính kiêu hãnh của cô gái quý tộc, chiếm bằng đuọc trái tim của cô ta. Thậm chí anh thuòng xuyên đeo mặt nạ và dùng cả những thủ đoạn chang có gì là cao thượng để bắt Matinơ phải quỳ gôi van nài.

Đấy, nhân vật duylíêng Xôren là như thế. Xtăngđan chẳng có ý che đậy mặt tiêu cực ở nhân vật của mình, ơ anh ta dường như lúc nào cũng có hai con ngưòi; một con nguòi bên trong ẩn kín, mang cái chân chất của một kẻ xuất thân từ đám bình dân vói cái ngây thơ, chân thật, trong trắng của nó, và một con nguòi bên ngoài giả tạo, tính toán, không thân thiện vói ai, mà anh ta luôn luôn cô ý phô trưong ra để tự bảo vệ và để thích nghi với cái xã hội tu sản quý tộc trong đó anh muôh tiến thân. Hai con nguôi đó luôn luôn đấu tranh vói nhau, tạo

nên tấn bi kịch căng thẳng luôn luôn giày vb chàng thanh niên đầy nhiệt tình va có tham vọng lớn đó. Chính anh ta vẫn sáng suốt nhận rồ điều đó, ngay cả những lúc bị dục vọng thôi thúc, khiến anh càng thêm đau khổ. Anh tự nhủ; Cuộc đbi ta là một chuỗi những sự giả dôi vì ta không có một.nghìn quan thục lợi để mua bánh ăn". Và ngay cả lúc sắp chết; - "Chỉ một mình nói vói riêng mình, cách cái chết có hai buóc, mà ta vẫn còn giả dối... Ôi thế kỷ XIX!" Thế kỷ XIX chỉ là thế kỷ của giai cấp tư sản thông trị. Tuy nhiên, ở Juylieng cái bản chất trong sạch của anh vẫn luôn luôn trỗi dậy. Chẳng hạn như khi dự tiệc ở nhà Valonố, biết rằng bên kia tuùng phòng ăn có những kẻ khóh khổ bị giam cầm va nguữi ta đã xà xẻo khẩu phần ăn của họ để thết đãi anh, cổ họng anh đã thắt lại, không tầi nào ăn đuọc, mà nói thì cũng nghẹn Ibi. Và khi nguòi ta cấm nhùng tù nhân kia hát để rồi khách dự tiệc hát một điệp khúc bảo hoàng, thì luong tâm anh tự nhủ: "Đấy là cái nền phú quý bẩn thỉu mày sẽ đạt tới, và may chỉ dược huỏng vói điều kiện đó và những đồng bọn dó! Có lẽ mày sẽ có được một việc làm luong bổng hai vạn quan, nhưng, trong khi mày ăn no nê thịt, mày phải ngăn cản kẻ tù nhân tội nghiệp không đuọc hát; mày sẽ thết tiệc bằng tiền ăn cắp vào khẩu phần khốn khổ của hắn, và trong khi mày ăn tiệc, thì hắn phải đau khổ hon lên!" Lại một lần khác, ở nhà hầu tuóc Đơ La Môlơ, duyliêng lỡ xin hộ cho một nguòi cái chân bán vé xổ sô ở Verie làm thiệt một nguôi khác ở một hoàn cảnh đáng được giúp dỡ hon, anh ta bực dọc ăn năn và tự nhủ; "... Nếu ta muôn tiến thân, ta sẽ cbn phải cam tâm làm nhiều điều bất cóng khác nữa, thế ma 54

lại phải biết che đậy những việc đó duói những lồi tình cảm đẹp đẽ..."

Nhưng Juylieng Xôren có thể nào kéo dài cái thế nuúc đôi, cái tình trạng phân tâm mãi đưọc không? Nhất là, khi anh ta định thiỊC hiện ý muốn tiến thân trong xã hội tư sản quý tộc mà lại với điều kiện băt cái xã hội đó phải thừa nhận tài năng, nghị lực, khí phách của anh? Liiứi mục già Pira là nguòi hiểu dòì đã tùng bảo Juylieng: ... Anh hãy chú ý rằng đối vói một ngubi khoác áo chùng như chúng ta chỉ có thể nhơ vả các bậc đại lãnh chúa mà làm nên sự nghiệp. Với tính tình của anh có cái gì khó nói, ít ra đó là theo ý tôi, trừ phi anh làm nên sự nghiệp nêu không thì anh sẽ bị đày đọa, không có cái thế trung dung đối vói anh đưọc". ông linh mục già quả là đã hiểu thấu con ngucá duylièng Xôren và cũng đã nắm đưọc cái quy luật, "cái thông lệ của thế kỷ XIX là, khi một kẻ quyền thế và cao sang gặp một con người có khí phách, thì y giết đi, đày đi biệt xứ, bỏ tù hoặc làm nhục đến nỗi con ngrròi đó đau đón mà chết một cách ngu dại". Nghĩa là thế kỷ XIX, hay cụ thể hon, xă hội tư sản - quý tộc, không dùng tài năng, khí phách, nó không cần đến và thủ tiêu tài năng, khí phách. Nó không có chỗ đứng cho ĩủiũng nguôi như Juylieng Xôren, và mọi ý định lọi dụng nó hay nhấn nhượng nó một phần nào để có thể thi thô" tài năng, khí phách chỉ là ảo tưởng.

Chính vì vậy mà tất yếu duyliêng Xôren phải chết, và Xtăngđan không thể kết thúc cuồn tiểu thuyết của ông một cách nào lôgich hơn. Juylieng thuộc vào cái thế hệ thanh niên đi trước đám Raxtinhăc, Luyxiêng đơ Ruybemprê,

ỏ giai đoạn truóc trên quá trìiửi phát triển của chủ nghĩa cá nhân tư sản, giai đoạn quá độ giữa những tính cách anh hùng của thbi kỳ cách mạng và những mẫu ngưòi hoàn toàn tiêm nhiễm cái luân lý tư sản. Trong con nguòi anh ta cái tính chất trên chưa bị tiêu diệt hẳn mà cái dưới dã bắt đầu -phát sinh. Cho nên, nếu hiểu cái chết của Juylieng Xôren dcm thuần chỉ là việc anh ta giết bà Đơ Rênan vì căm giận bà làm hại bưóc tiến thân của anh để rồi bị két án tử hình, thì cái chết đó quả thật là vô ví. Sự thật, ví phỏng anh chỉ nghĩ có thế thì phải đâu biíc thư của bà Đơ Rênan đã làm tuyệt hẳn buóc đuòng danh vọng của anh ta? Rõ ràng, việc Juylieng Xôren cầm súng bắn bà Đơ Rênan chí có thể coi như một hanh động tự sát của một con nguòi bị nghẹt thơ quá không thể sô'ng đuọc nữa trong cái xã hội tư sản - quý tộc, không thể kéo dài mãi cái trò đeo mặt nạ, hằng giơ hằng phút phải giả dối, và hành động ngược lại bản chất giản dị, hồn nhiên của mình. Đó chính là sự trả thù của cái tự nhiên dối vói cái giả tạo. Và bức thư của ba Đơ Rênan chỉ là giọt nước cuối cùng làm tran cả bát nước đầy.

Cũng vì vậy mà Juylieng đã thản nhiên nhât quyết khưóc từ mọi cuộc chạy chọt của Matinđơ, của bà Đơ Rênan, của bạn anh là Fukê dể cứu anh khỏi chết. Anh bảo họ; - "Hãy để cho tôi yên với cuộc sông lý tưởng của tôi. Những lo lắng nhỏ nhất của các bạn, những chì tiết và đbi sống thực tại của các bạn, ít nhiều làm phật long tôi, sẽ kéo tôi ra khỏi thiên đubng, Chết mỗi nguòi một tật; tôi thì tôi chỉ muôh nghĩ đến cái chết theo cách của tôi. Mặc thây nguôi khác!..," Và, hơn lúc nầo hết trong cả 56

cuộc dbi anh, những ngày ngồi tù lại chính là những ngày anh đuọc yên tâm, thoải mái: nếu không gọi là hạnh phúc nhất của anh, Chính trong những ngày thư thái ấy anh dã có dịp duyệt lại cả cuộc đòi mình và tỉnh hẳn giấc mộng công danh phú quý. Anh thấm thìa hon lúc nào hết cái sự thật ghê tỏm của đồi sống xã hội tư sản - quý tộc. Anh nói: - "Ta đã yêu chân lý... Nó ở đâu?,.. Khắp noi dều la giảo quyệt, hay chí ít lầ trb ảo thuật, ngay cả ở nhũng kẻ quyền cao chức trọng nhất... Không, con ngubi không thể tin cậy d\iọc ở con nguữi...". Va như vậy, anh ra truóc tba án nghiễm nhiên với tư thế của một thanh niên xuất thân từ nhân dân lao động đứng lên tố cáo xã hội. Anh dõng dạc tuyên bố:

"... Thua các ngài, tôi không có cái vinh dự đúng trong giai cấp của các ngài, các ngài nhìn thây ở tôi một nòng dân nổi loạn chống lại cái số phận thấp kém của mình.

Tôi không xin các ngài một ân huệ gì cả. Tôi không có ảo tưỏng, cái chết đang chơ tôi... Tội của tôi là ghê gớm, và nó có tính toán trước... Cho dù tôi có nhẹ tội hon, tôi cũng chỉ thấy trưóc mắt những ngubi không đếm xỉa đến cái điều tuổi trẻ của tôi có thể đáng được thxiong xót, mà lại muôn trừng phạt ở tôi và làm cho tuyệt vọng đến cùng cái tầng lóp thanh niên ấy, họ sinh ra ở một hàng ngũ bên duói, vầ có thể nói la bị cái nghềo khổ áp bức, nhưng có cái may mắn nhận được một nền học vấn tốt, và họ cả gan dám chen chân vào noi ma thói kiêu căng của nhũng kẻ giàu có gọi là xã hội...".

Lòi tô cáo của ơuyliêng Xôren nói lên tất cả ý nghĩa xã hội - chính trị về cái chết của anh và cũng là ý nghĩa

càn bản của tiểu thuyết Đỏ và den. Một mặt, Juylieng có ý thiíc rõ rằng tòa án, với gã tư sản Valonô ở đầu hàng phụ thẩm, xử anh chẳng phải hẳn vì cái tội thực tê anh đã Ikm, mà vì lầ anh đã dám vượt quá giói hạn phân chìa giữa ngưòi thanh niên bình dân như anh vói xã hội thưọng luu, anh cố chen chân vào cái thế giói mà anh không có quyền tham gia. Mặt khác, lồi tố cáo của Juylieng cũng chứa đựng một lơi phán quyết đanh thép; nếu một xã hội có thể đưa những thaiửi niên có tài năng, nghị Iịtc, khí phách như Juylieng Xôren đến chỗ chết, thì cái xã hội đó phải bị kết án nghiêm khắc va nó không thể nào tổn tại được.

Thế rồi Juylieng Xôren, sau khi dặn dò Fukê cặn kẽ mọi điều đổi vói Matinđơ, bà Đơ Rênan và đôi vói mình, ung dung bước lẻn máy chém. Xtăngđan kết thúc:

"Chưa bao giơ cái đầu đó lại nên thơ như lúc nó sắp roi xuống. Tất cả đều diễn ra don giản, phải chăng, và không một chút diệu bộ về phía anh ta".

Tiểu thuyết Đỏ và đen ra đbi năm 1831, lúc ma Banzảc mới bắt đầu viết nhũng tiểu thuyết hiện thực, là tác phẩm lớn đầu tiến của trào lưu văn học hiện thiỊc phê phán nước Pháp, đem lại cho Xtăngđan cái vinh dự làm người khai sáng của phong trào. Lần đầu tiên tiểu thuyết hiện thực phê phán bộc lộ rõ cái khả năng mô tả chân thực cuộc sổng theo quan diểm lịch sử, vói một bức tranh khái quát xã hội rộng lón vẽ lên nhũng quan hệ đâu tranh phiíc tạp giữa‘những lực lượng xã hội khác nhau của thế kỷ Trùng-hung, trong đó đẻ ra những tính 58 cách điển hình xuất sắc, mà nổi bật nhất là hình tưọng Juylieng Xôren, một nhân vật vừa có cá tính độc đáo lại vùa mang những nét tiêu biểu nhất của cả một lóp nguôi rộng rãi trong cả một thbi kỳ lịch sử nhất định. Cũng lần đầu tiên, tiểu thuyết hiận thực phê phán, duói ngọn bút của xtăngđan, bộc lộ khả năng của nó đi sâu vào phần tích thế giói nội tâm của con nguời theo một quan điểm khoa học, duy lý, kiểu nhu sự phân tích tỉ mỉ, sít sao, có khi đến rạn mình, tâm trạng thầm kín của các nhân vật Juylieng Xôren, bà Đơ Rênan, cô Matinđơ trong quan hệ phức tạp giữa ba nguời, do đó Xtăngđan trở thành bậc thầy mở đầu cho dồng tiểu thuyết tâm lý ở Pháp, cũng như Đôxtôiepxki ở Nga.

Cố nhiên Xtăngđan là nhà vãn sở trùbng về khoa phân tích tâm lý, đặc biệt là phần tích tình yêu (như ta biết, ông đã tùng viết một cuòh khảo luận tâm lý về tinh yêu truóc khi viết tiểu thuyết). Nhung chính ở đó bộc lộ ra cả ưu điểm lẫn nhưọc điểm của ông. ông chuyên mô tả nội tấm con nguòi mà có phần sao lãng mô tả ngoại hình, ngoại vật, mô tả hoàn cảnh xung quanh con ngubi, như vậy bức tranh xã hội của ông không tránh khỏi có chỗ khô khan, trừu tượng vì thiếu ít nhiều chi tiết cụ thể cần thiết, nhất là khi nhũng chi tiết đó có tác dụng khẳng định hay quyết định cách nhân vật.

ông theo dõi rất chi ly, sít sao những biến chuyển tâm lý trong nhân vật của ông, do đó mà lôi cuốn đuọc ngưòi đọc, nhưng cũng có khi để phát triển đưòng dây tâm lý, ông tạo ra nhũng hoàn cảnh không khỏi có phần guọng ép, kéo dài, và ít lứiiều làm giảm tính hiện thực

chặt chẽ của tác phẩm. Chẳng hạn như mòl quan hệ giũa Juylieng Xôren và nhân vật bá tuóc Antamira hay hoàng thân Kôraxôp vói năm mưoi ba búc thư tình kiểu mẫu mầ ông này cho Juylieng để chinh phục bà thông chê Fervac.

xtăngđan chuyên chú đặc biệt vào việc phân tích tình yêu vầ đạt tói nhũng phát hiện độc đáo, nhưng như thế bức tranh xã hội của ông không tránh khỏi có phần lệch. Chẳng hạn như về những vấn dề chính trị, dubng như nhà văn có những ý kiến chưa dứt khoát, hay không đuọc rõ ràng, khí ông viết trong tác phẩm của ông: "Chính trị là một hồn đá buộc vào cổ văn học, và chỉ không đầy sáu tháng thì nó làm chìm nghỉm cả văn chuông. Chính trị đặt vào giữa những truyện thuộc lĩnh vực tưỏng tượng là một tiếng súng lục nổ giữa một cuộc hba nhạc..." Nếu qua Ibi nói đó xtăngđan muôh phê phán cái thói đưa vào văn chuông những vấn dề hay sự kiện chinh trị một cách sống sưọng không thông qua hình tưọng nghệ thuật thì ông có lý. Nhung như thế chẳng phải là văn học không được đề cập tói những vấn đề chính trị, chẳng phải la tách roi văn học vói chính trị. Có lẽ vì thê liền sau đó tác giả lại viết: "Nếu những nhân vật của anh không nói đến chính trị thì chứng không phải là những ngubi Pháp sông năm 1830 nữa, và cuốn sách của anh chẳng phải là một tấm -gưong như ý anh muốn nữa..."^^^ Điều rõ ràng và cụ thể hon là chính tiểu thuyết Đó và đen đã chứa đựng nhiều sự kiện chính trị, đề cập đến nhũng vấn đề chính trị nóng hổi của xã hội thòi Trùng-hưng, mà nếu

(1) Đỏ và đen của xtăngđan (chuông XXII, quyển II). 60

như thiếu đi thì nó không thể là một tác phẩm hiện thục lớn được. Tuy nhiên, vì xtàngđan thiên về việc phân tích tình yêu cho nên không phải không có lúc ông đưa những sự kiện chính trị vào cuốn tiểu thuyết một cách đột ngột, chệch choạc, thiều nhịp nhang hba nhập vói kết cấu chung của tác phẩm xoáy vào hai cuộc yêu đuong của Juylieng Xôrea. Thí dụ tiêu biểu nhất là đoạn tác giả kể lại âm mưu phản động của bọn quý tộc định nhơ cậy quân đội nuớc ngoài để duy trì quyền thống trị của chúng, rõ ràng là đoạn này như được ghép thêm vào câu chuyện, nếu thiếu đi thì mất hẳn một sự kiện chính trị quan trọng, một trong những vấn đề chính trị nóng hổi, nó là một yếu tố tạo nên bộ mặt của xã hội Pháp thơi Trung-hung, nhung ghi nó vào thì vừa làm cho sự dẫn dắt câu chuyện bị ngắt quãng vừa làm hại cho phẩm cách của Juylieng Xôren - anh ta không những đã phải bị động chứng kiến mà lại còn phải tích ctỊC phục vụ, như một kẻ bầy tói trung thành, cái âm mưu đen tối của bọn quý tộc phản động. Đó chính là một điều khiếm khuyết dường như vượt ra ngoài ý muốn của nhà văn xtăngđan trung thành vói lý tưởng Ánh sáng và định mô tả Juylieng Xôren về càn bản vẫn là con nguòi có khi phách cbn giữ đuục phần nào tinh thần cách mạng của thế kỷ XVIII.

Mặc dầu thế nào, Đỏ và đen vẫn là một trong những tiểu thuyết xuất sắc nhất nói về xã hội Pháp thòi Trùng-hưng. Nó vẽ lên được một bức tranh rộng lớn khái quát hóa xã hội đuong thơi, xây dựng được những tích cách điển hình sắc nét di vào chiều sâu của tâm lý con ngiròi. Và nó là bản tố cáo, kết án đanh thép cái xã hội

tư sản - quý tộc do đồng tiền chế ngự, dưn tói hủy hoại, thủ tiêu mọi tài năng, chí khí con ngứbd, ơ điếm nầy cho tói ngày nay cuôn tiểu thuyết vẫn cbn giữ đưọc một phần tính chất thbi sự của nó.

TRỌNG ĐÚC

Click to expand...

teacher.anh · Nov 3, 2015

E hèm, tình hình có vẻ là rất tình hình, dường như có chút hiểu nhầm nào đó .

Mình "túm tắt" lại là thế này, sau khi "tám tám tám" ở đủ mọi nơi thì đã đi đến thống nhất, bộ sách Đỏ và Đen sẽ được "lên dĩa" làm ebook theo file cũ, bộ sách này đang trong giai đoạn chuẩn bị bước đầu của dự án, file PDF đã được OCR với chất lượng tương đối ổn, tuy vậy vẫn cần sửa qua các lỗi thường lặp trước khi chuyển sang chia gói để mở dự án soát lỗi (một tin rất mừng vì đánh máy thì thiệt là quá ngán ).

Ngay khi sẵn sàng, dự án sẽ được mở. Hy vọng những bạn yêu thích bộ truyện này sẽ nhín chút thời gian, tham gia soát lỗi cùng chúng mình để sớm trình làng bộ truyện theo định dạng chuẩn epub, mobi, prc,...

P/s: Cảm ơn bạn @tamchec đã OCR và đang soát sơ qua lần 1 nhằm giúp khi mở dự án, việc soát lỗi của các bạn tham gia sẽ nhẹ nhàng hơn.

vancuong7975 · Nov 3, 2015

teacher.anh said: ↑

E hèm, tình hình có vẻ là rất tình hình, dường như có chút hiểu nhầm nào đó .

Mình "túm tắt" lại là thế này, sau khi "tám tám tám" ở đủ mọi nơi thì đã đi đến thống nhất, bộ sách Đỏ và Đen sẽ được "lên dĩa" làm ebook theo file cũ, bộ sách này đang trong giai đoạn chuẩn bị bước đầu của dự án, file PDF đã được OCR với chất lượng tương đối ổn, tuy vậy vẫn cần sửa qua các lỗi thường lặp trước khi chuyển sang chia gói để mở dự án soát lỗi (một tin rất mừng vì đánh máy thì thiệt là quá ngán ).

Ngay khi sẵn sàng, dự án sẽ được mở. Hy vọng những bạn yêu thích bộ truyện này sẽ nhín chút thời gian, tham gia soát lỗi cùng chúng mình để sớm trình làng bộ truyện theo định dạng chuẩn epub, mobi, prc,...

P/s: Cảm ơn bạn @tamchec đã OCR và đang soát sơ qua lần 1 nhằm giúp khi mở dự án, việc soát lỗi của các bạn tham gia sẽ nhẹ nhàng hơn.
Click to expand...

Đây là điều chính là tin rất vui ! mình mong đợi có cuốn này từ lâu để đưa vào bộ sưu tâp những cuốn sách HAY NHẤT MỌI THỜI ĐẠI . Cảm ơn bạn đã đặt nền móng cho dự án này ! p/s: Mình đang đọc bản epub mà bạn gửi ( Đọc cũng khá là được )

Ngaymua · Jan 22, 2016

teacher.anh said: ↑

E hèm, tình hình có vẻ là rất tình hình, dường như có chút hiểu nhầm nào đó .

Mình "túm tắt" lại là thế này, sau khi "tám tám tám" ở đủ mọi nơi thì đã đi đến thống nhất, bộ sách Đỏ và Đen sẽ được "lên dĩa" làm ebook theo file cũ, bộ sách này đang trong giai đoạn chuẩn bị bước đầu của dự án, file PDF đã được OCR với chất lượng tương đối ổn, tuy vậy vẫn cần sửa qua các lỗi thường lặp trước khi chuyển sang chia gói để mở dự án soát lỗi (một tin rất mừng vì đánh máy thì thiệt là quá ngán ).

Ngay khi sẵn sàng, dự án sẽ được mở. Hy vọng những bạn yêu thích bộ truyện này sẽ nhín chút thời gian, tham gia soát lỗi cùng chúng mình để sớm trình làng bộ truyện theo định dạng chuẩn epub, mobi, prc,...

P/s: Cảm ơn bạn @tamchec đã OCR và đang soát sơ qua lần 1 nhằm giúp khi mở dự án, việc soát lỗi của các bạn tham gia sẽ nhẹ nhàng hơn.
Click to expand...

Khi nào mở Dự án này mình đăng ký 1 chân soát lỗi nhé

teacher.anh · Jan 22, 2016

Ngaymua said: ↑

Khi nào mở Dự án này mình đăng ký 1 chân soát lỗi nhé
Click to expand...

dự án đã qua giai đoạn soát lỗi rồi bạn ạ, ở đây nè bạn: Please login or register to view links

Bạn có thể tham gia soát lỗi ở dự án cuốn Tu viện thành pacmơ ở đây nếu có hứng thú: Please login or register to view links

vancuong7975 · Jan 22, 2016

Ngaymua said: ↑

Khi nào mở Dự án này mình đăng ký 1 chân soát lỗi nhé
Click to expand...

Mình đang làm cuốn này! Vì là 2 tập nên khá lâu, dự định là xong trong vòng nửa tháng. Không biết có đạt được không đây.

vancuong7975 · Jan 22, 2016

Ngaymua said: ↑

Khi nào mở Dự án này mình đăng ký 1 chân soát lỗi nhé
Click to expand...

Nếu bạn có hứng thú soát lỗi hãy tham gia cùng mình. Mình có vài dự án đã được làm word hoàn chỉnh và mình đã trình bày lại cho dễ soát, nếu bạn muốn tham gia hãy liên lạc với mình nhé.

Ngaymua · Jan 22, 2016

vancuong7975 said: ↑

Mình đang làm cuốn này! Vì là 2 tập nên khá lâu, dự định là xong trong vòng nửa tháng. Không biết có đạt được không đây.
Click to expand...

Bạn tự làm trọn gói à? Cần hỗ trợ gì trong khả năng thì mình sẵn sàng nhé

Ngaymua · Jan 22, 2016

vancuong7975 said: ↑

Nếu bạn có hứng thú soát lỗi hãy tham gia cùng mình. Mình có vài dự án đã được làm word hoàn chỉnh và mình đã trình bày lại cho dễ soát, nếu bạn muốn tham gia hãy liên lạc với mình nhé.
Click to expand...

Ok. Mail của mình: [email protected]

Ngaymua · Jan 22, 2016

teacher.anh said: ↑

dự án đã qua giai đoạn soát lỗi rồi bạn ạ, ở đây nè bạn: Please login or register to view links

Bạn có thể tham gia soát lỗi ở dự án cuốn Tu viện thành pacmơ ở đây nếu có hứng thú: Please login or register to view links
Click to expand...

Ui, loằng ngoằng quá. Bạn có thể cho mình thẳng đường link gói cần soát lỗi không. Để có thế soát luôn ấy.

vancuong7975 · Jan 22, 2016

Ngaymua said: ↑

Bạn tự làm trọn gói à? Cần hỗ trợ gì trong khả năng thì mình sẵn sàng nhé
Click to expand...

À! Cuốn Đỏ và Đen mình và một số người cùng làm, giờ mình làm giai đoạn soát tổng thể và đóng gói ebook.

vancuong7975 · Jan 22, 2016

Ngaymua said: ↑

Ui, loằng ngoằng quá. Banh có thể cho mình thẳng đường link gói cần soát lỗi không. Để có thế soát luôn ấy.
Click to expand...

Cuốn Tu Viện Thành Pacmo chỉ còn một gói cuối cùng đang soát dở nên bạn không cần soát nữa đâu. Cuốn ấy mình đợi soát xong rồi cũng ôm về làm nốt.

vancuong7975 · Jan 22, 2016

Ngaymua said: ↑

Ok. Mail của mình: [email protected]
Click to expand...

Chẳng cần liên lạc qua mail đâu bạn, chúng ta sẽ liên lạc trong box nhé!

chumeo_di_hia · Mar 28, 2020

Tiện cho em hỏi em post book là các file jpg thế này có được ko ạ?

tran ngoc anh · Mar 28, 2020

chumeo_di_hia said: ↑

Tiện cho em hỏi em post book là các file jpg thế này có được ko ạ?

View attachment 78068
Click to expand...

Được bạn ạ. Cứ up hết số ảnh đó nên google drive hoặc bất cứ cái drive nào. Rồi link lên đây, chứ trong thread thì không up được nhiều ảnh như vậy trực tiếp đâu. Thân.

chumeo_di_hia · Mar 29, 2020

Đã posted
Em thử chèn vào word làm pdf nhưng thấy có vẻ xấu quá nên thôi.
Please login or register to view links

Log in or Sign up

Mời tham gia cuộc thi "CHIA SẺ KỶ NIỆM ĐÁNG NHỚ" nhân dịp TVE-4U 10 tuổi

Hướng dẫn chuyển đổi các định dạng eBook

Hướng dẫn xử lý lỗi không 'download - viết bài - xem link' được trên diễn đàn

Hỏi đáp Hỏi về vấn đề post ebook

4DHN Tiêu Dao

teacher.anh Rùa lười Staff Member

vancuong7975 Banned

Ngaymua Lớp 3

teacher.anh Rùa lười Staff Member

vancuong7975 Banned

vancuong7975 Banned

Ngaymua Lớp 3

Ngaymua Lớp 3

Ngaymua Lớp 3

vancuong7975 Banned

vancuong7975 Banned

vancuong7975 Banned

chumeo_di_hia Lớp 3

tran ngoc anh Cử nhân

chumeo_di_hia Lớp 3

Share This Page