THỬ TÌM HIỂU MỘT SỐ ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH TRỰC THUỘC QUẬN THỐT NỐT CŨ Tác giả: Goldfish Năm: 2015Trong bài viết này chúng tôi tạm gọi quận Thốt Nốt thời Pháp thuộc và quận Thốt Nốt thời Việt Nam Cộng Hoà là quận Thốt Nốt cũ để phân biệt với quận Thốt Nốt ngày nay. Thời Pháp thuộc, quận Thốt Nốt là một trong 3 quận của tỉnh Long Xuyên. Năm 1917, quận Thốt Nốt gồm 2 tổng An Phú và Định Mỹ. Năm 1953, tổng An Phú được tách ra và trở thành quận Lấp Vò. Đến thời Việt Nam Cộng Hoà, quận Thốt Nốt là một trong 8 quận của tỉnh An Giang. Lúc đầu quận Thốt Nốt gồm 8 xã. Năm 1962, xã Thạnh Phú bị tách ra giao cho tỉnh Phong Dinh. Năm 1964, quận Thốt Nốt nhận thêm xã Vĩnh Trinh vốn thuộc quận Châu Thành tỉnh An Giang. Sau 30/4/1975, quận Thốt Nốt đổi thành huyện Thốt Nốt. Dưới đây chúng tôi thử tìm hiểu xem các làng/ xã thuộc 2 tổng An Phú và Định Mỹ và làng Vĩnh Trinh trước kia vốn là những thôn/ làng gì, sau đó bị chia tách hay sáp nhập ra sao. Nếu biết tên các ấp, chúng tôi cũng chép lại luôn. Chúng tôi sẽ nói về các làng/ xã thuộc tổng Định Mỹ nhiều hơn, một phần vì chúng tôi biết rất ít về các làng/ xã thuộc thôn An Phú, một phần vì chúng tôi mong rằng, qua bài viết này, chúng ta có thể tạm biết được nguồn gốc các phường thuộc quận Thốt Nốt ngày nay. Link tải file PDF: Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
NÓI THÊM VỀ 3 LÀNG THẠNH HOÀ TRUNG NHỨT, THẠNH HOÀ TRUNG NHÌ VÀ THẠNH AN THUỘC TỔNG ĐỊNH MỸ Trước đây, trong bài Thử tìm hiểu một số đơn vị hành chính trực thuộc quận Thốt Nốt cũ, tôi đã viết: “(…) trong khoảng từ 1836 đến 1899 (cũng có thể là từ 1836 đến 1897): - Thạnh Hoà Trung bị chia 2 thành Thạnh Hoà Trung Nhứt, Thạnh Hoà Trung Nhì; - Tân Lộc Đông bị cắt đất để lập thêm Tân Lộc Tây; - Thạnh An được thành lập (không rõ từ phần đất của thôn nào)” Và trong một đoạn viết về đình Thạnh Hoà tôi đã nói thêm: “Sắc thần được vua Tự Đức ban ngày 29 tháng 11 Âl năm Tự Đức thứ năm (1852), trên sắc ghi thôn Thạnh Hoà Trung, tổng Định Mỹ, huyện Tây Xuyên.”. Gần đây tôi tình cờ bắt gặp các cuốn Annuaire de la Cochinchine française các năm 1870, năm 1871, năm 1874, năm 1876, năm 1878, năm 1979, năm 1880, năm 1881, và tôi thấy tên Thạnh Hoà Trung Nhứt xuất hiện trong đoạn sau đây trong Annuaire de la Cochinchine française pour l’année 1874: “ARRONDISSEMENT DE LONG-XUYÊN. (…) Marchés. Long-xuyen (My-phuoc). Tot-not (Than-hoa-trung-nhut). Cho-tu (Tu-dien). Tam-mong (My-chanh). My-luong (My-luong). Tan-duc (Tan-duc). Lap-vo (Binh-thanh-thay)” (Sđd, tr.165) Tạm dịch: “HẠT THAM BIỆN LONG XUYÊN (…) Các chợ (chính): Long Xuyên (Mỹ Phước). Thốt Nốt (Thạnh Hoà Trung Nhứt). Chợ Tú (Tú Điền). Tam Nông (Mỹ Chánh). Mỹ Luông (Mỹ Luông). Tân Đức (Tân Đức). Lấp Vò (Bình Thành Tây)” Theo đoạn vừa dẫn ở trên thì tên làng Thạnh Hoà Trung Nhứt xuất hiện trễ lắm là vào năm 1874. Và tôi cũng xem lại đoạn sau đây trong cuốn Tự vị tiếng nói miền Nam (Nxb Trẻ, năm 1999) của cụ Vương Hồng Sển, mục từ Long xuyên: “Định Mỹ: đ.d.. 1 trong 8 tổng c.t. Long Xuyên, năm 1897 có 8 làng: Thạnh An năm 1901 có 720 dân (monographie 1901) Thạnh Hoà Trung Nhì – 6.346 – Thạnh Hoà Trung Nhứt – 9.479 – Tân Hưng -512 – Tân Lộc Đông – 1.632 – Tân Thuận Đông – 2.581 – Thới Thuận – 3.114 - Tân Lộc Tây làng Tân Lộc Tây – 1.663 - Làng Thạnh Hoà Trung ở vàm rạch Thốt Nốt trên sông Hậu là chỗ mua bán lúa gạo và cá khô, dân cư sung túc và đông đến đổi phải phân tách ra nhứt, nhì v.v… mới cai trị xiết. Ngoài ra còn chợ Lấp Vò và chợ Tú Điền, cái trên Rạch Ông Chưởng, cái trên sông lớn đều là những nơi thị tứ của tỉnh Long Xuyên”. (Sđd, tr.183-184) Theo đoạn vừa nêu thì rất có thể làng Thạnh Hoà Trung đã bị chia ra thành 3 làng: Thạnh Hoà Trung Nhì, Thạnh Hoà Trung Nhứt và Thạnh An. Tóm lại, qua các dữ liệu nêu trên, tôi tạm suy ra rằng: rất có thể làng Thạnh Hoà Trung đã bị chia ra thành 3 làng Thạnh Hoà Trung Nhì, Thạnh Hoà Trung Nhứt và Thạnh An trong khoảng từ năm 1836 đến năm 1874; và tôi cũng xin vẽ lại sơ đồ về sự chia tách của thôn/ làng Thạnh Hoà Trung như trên
Cảm ơn bạn, vì rất nhiều lý do mà các địa danh trên cả nước ít nhiều bị thay đổi tên, sáp nhập, chia tách nên việc truy nguồn gốc cũng khó khăn. Vừa rồi bọn tôi đi trả sắc phong cũng vậy, phải tra cứu địa danh, liên hệ chính quyền địa phương về nguồn gốc địa danh.... Rất khó khăn. Rất mong bạn chia sẻ thêm nhiều tài liệu dạng này. Cảm ơn bạn.
@ Thai232: Cám ơn bạn đã quan tâm. Tra cứu địa danh quả là rất khó khăn. Một bài viết khoảng 20 trang mà phải mất khoảng 20 ngày, vậy mà vẫn còn nhiều chỗ phải "đoán mò" vì thiếu tài liệu... Nếu viết tiếp thì tôi cũng sẽ viết về Long Xuyên. Thân.
CÁC CHỢ, TRƯỜNG HỌC VÀ TỔNG TRONG HẠT/ TỈNH LONG XUYÊN (được ghi trong các tập Annuaire de la Cochinchine française) 1870 MARCHÉS: Cho-long-xuyen, Cho-lop-vo, Cho-tot-not, Cho-thu, Cho-ta-mon ÉCOLES: Long-xuyen, Cai-doi, Cho-thu ou Tu-dien, Ta-mon ou My-chanh, Tot-not. CANTONS: Dinh-phuoc 17 villages, An-binh 6 -, An-phu 7 -, Dinh-hoa 17 -Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link (Total: 37 -) 1871 MARCHÉS: Long-xuyen, Toc-noc, My-chanh, Lap-vo, Tu-dien. ÉCOLES: Long-xuyen ou My-phuoc 40 élèves, Cai-doi 35 -, Tu-dien ou Cho-tu 30 -, My-chanh 25 -, Toc-noc 35 – (Total: 165 -) CANTONS: Dinh-phuoc 12 villages, An-binh 6 -, An-phu 7 -, Dinh-hoà 7 -, Dinh-my 6 -, Phong-thanh 5 – (Total: 43 -). 1874 MARCHÉS: Long-xuyen (My-phuoc), Tot-not (Than-hoa-trung-nhut), Cho-tu (Tu-dien), Tam-mong (My-chanh), My-luong (My-luong), Tan-duc (Tan-duc), Lap-vo (Binh-thanh-thay). ÉCOLES: Un collège central au chef-lieu de l’arrondissement, 50 élèves. CANTONS: Dinh-phuoc 10 villages, An-binh 6 -, Dinh-my 6 -, An-phu 7 -, Dinh-hoa 7 -, Phong-thanh-thuong 4 -, Dinh-thanh-ha 8 -, Bien-thanh 6 – (Total: 54 -). 1876 MARCHÉS: My-phuoc, Binh-duc, Tot-not (Thanh-hoa-trung-nhut), Cho-tu (Tu-dien), Tam-mong (My-chanh), My-luong, Tan-duc, Lap-vo (Binh-thanh-tay). ÉCOLES: My-phuoc 5 élèvesVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. CANTONS: Dinh-phuoc 10 villages, Dinh-my 6 -, Dinh-hoa 7 -, Dinh-thanh-ha 8 -, An-phu 7 -, An-binh 6 -, Phong-thanh-thuong 5 -, Bien-thanh (Cambogiens) 6 – (Total: 55 -). 1878 MARCHÉS: My-phuoc, Binh-duc, Tot-not (Thanh-hoa, trung-nhut), Cho-tu (Tu-dien), Tam-mong (My-chanh), My-luong, Tan-duc, Lap-vo (Binh-thanh-tay). ÉCOLES: Binh-duc 14 élèves. CANTONS: Dinh-phuoc 10 villages, Dinh-my 9 -, Dinh-hoa 13 -, Dinh-thanh-ha 9 -, An-phu 7 -, An-binh 6 -, Phong-thanh-thuong 6 -, Bien-thanh 6 – (Total: 66 -). 1879 MARCHÉS: My-phuoc, Binh-duc, Thôt-not (Thanh-hoa-trung-nhut), Bat-duong (Thanh-hoa-trung-nhi), Cho-tu (Tu-dien), Ta-mon (My-chanh), Lap-vo (Binh-thanh-tay). ÉCOLES: Bình-duc 35 élèves. CANTONS: An-binh 6 villages, An-phu 7 -, Bien-thanh 6 -, Dinh-hoa 12 -, Dinh-my 9 -, Dinh-phuoc 10 -, Dinh-thanh-ha 10 -, Phong-thanh-thuong 6 – (Total: 66 -). 1880 Distance du point central de chaque canton au chef-lieu d’arrondissement: An-bình 30 kilomètres, An-phú 12 -, Biển-thánh 20 -, Định-mỷ 21 -, Định-phước 11 -, Định-thành-hạ 7 -, Phong-thành-thượng 35 -.Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link 1881 (như trên) ------------------ Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link Có lẽ 7 bị in sai thành 17. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link Có lẽ 50 élèves bị in sai thành 5 élèves Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link Thiếu tổng Định Hoà.
