Thảo luận Mấy vấn đề về phương pháp khảo luận lịch sử

Topic rất hay. Xin đóng góp 1 thắc mắc về vấn đề nghiên cứu lịch sử.

Trong khá nhiều sách lịch sử tôi được đọc (chủ yếu sách VN - có thể do tôi ít đọc sách Tây, chứ chẳng phải tôi chê gì sách Việt), có một phương pháp cũng hay được dùng là "điền dã".

Gần đây có nổ ra tranh luận về Hoằng Nghị đại vương là bố của Trần Thủ Độ, tôi cũng đọc được mấy bài của các GS, TS về việc họ đã về vùng Nam Định Thái Bình hỏi chuyện mấy cụ già 80 tuổi.

Thật sự tôi không rõ việc hỏi một cụ già 80 tuổi về một chuyện 800 năm trước thì có ý nghĩa gì? Giá trị của phương pháp điền dã này là gì? Mong được chia sẻ.

 

Thật ra đây cũng chỉ là một vài vấn đề tương tác mà thôi. Nhìn chung chỉ là phạm vi hẹp, cũng sẽ không đánh giá được gì nhiều.

 

Đúng vậy, nhưng tôi thắc mắc là chuyện 800 năm trước thì ý kiến một ông già 80 (có khi lẩn thẩn rồi) với một ông trung niên 50 thì có giá trị khác gì nhau? Vả lại những chuyện 800 năm trước mà truyền miệng thì thật không đáng tin chút nào.

 

Các nhà nghiên cứu hiện nay, phần lớn đều theo phong cách nghiên cứu từ thập niên 70, phong cách liên xô cũ. Và phương pháp điền dã mà rất nhiều nhà nghiên cứu yêu thích riêng tôi thì không. Đã điền dã phải có điều nghiên, mà hiện tại chúng ta rất ít hoặc chỉ làm theo hình thức, kiểu tư liệu A, ông B nói thế này, bà C nói thế kia. Thật ra đâu có làm chứng liệu lịch sử được. Nhân chứng lịch sử thật ra không hiệu quả quá 10% đó là chưa kể việc tác động ngoại cảnh.
Trong việc nghiên cứu lịch sử thành thật mà nói Việt Nam mình còn khuyết nhiều quá! Lý do thì không bàn. Nhưng quan trọng nhất là tư duy về bộ môn này không có sự "cầu tiến". Tôi cũng từng được đào tạo bằng các phương pháp đó, nhưng bản thân tôi thấy không mấy thiết thực. Phần lớn luôn có hiện trạng râu ông này chắp cằm bà kia.

 

Có lần. À, những mấy lần tôi đi thi và đi coi thi đọc thấy cái đề này. Tại sao nhà nguyễn làm mất nước? Việt Nam mất nước trong giai đoạn... là yếu tố khách quan hay chủ quan? Nói thật là cười không nhặt được mồm. Tựu trung, sử Việt buồn cười lắm.

 

Không rõ là sử gia VN ngoài phương pháp nghiên cứu sử học Mác-xít (lịch sử là cuộc xung đột giai cấp) còn theo trường phái nào không ?

 

Theo mình so với mốc thời gian 800 năm thì ông 80 với ông 50 và thậm chí đứa 8 tuổi không khác gì nhau, nhưng ông 80 có thể được gặp, được nghe ông 150 (tuổi đến lúc đó, tất nhiên đã chết) có nhiều tư liệu quý giá truyền đạt lại mà ông 50 không gặp được (vì ông 150 đã chết từ khi ông 50 chưa ra đời). Đó là tại sao những người già nắm giữ các bài hát, sử thi, tư liệu văn hóa... của các dân tộc ít người.

 

mấy cái sử thi dân gian thì không nói làm gì, vì ngoài ra cũng chẳng có nguồn nào khác. Nhưng cái vụ dựa vào mấy cụ 80 tuổi mà phán ra ông bố của Trần Thủ Độ là ai thì không ổn lắm.

 

Đó là lý do tại sao...? Cần phân biệt được tư liệu văn hoá lịch sử nó hoàn toàn khác với chứng liệu. Rất khác!

 

Sử thi dân gian của các dân tộc ít người là tư liệu văn hoá lịch sử, sẽ thật sự chủ quan nếu dùng làm chứng liệu lịch sử. Đó là một dạng tư liệu truyền miệng, hoàn toàn không thể kiểm chứng tính xác thực, dù có thể rằng tính lịch sử là rất rõ đi nữa. Vì vậy, các nước và ở nước mình vẫn xếp sử thi vào văn học dân gian, nhưng đúng là có trường hợp các nhà nghiên cứu sử dụng như tư liệu lịch sử để tham khảo thì hoàn toàn chấp nhận được. Chỉ là không nên sử dụng như chứng liệu.

 

À, về câu hỏi đầu tiên, tôi nghĩ sử liệu cũng chỉ có thể tin một phần thôi. Cứ giả sử 200 năm nữa mà giở báo chí bây giờ ra đọc thì có hình dung được xã hội hiện nay không?

 

Cho dù là mấy cụ 80 tuổi ở 800 năm trước xuyên không tới đây thì cũng khó lòng trả lời được. Bởi giai tầng khác biệt, phổ thông dân chúng vốn không cách nào tiếp xúc và nắm rõ được.

Tôi cũng không hiểu tại sao họ lại có thể bác bỏ gia phả dòng họ của người ta để đưa ra quyết định "nhận tổ quy tông" giùm người ta dựa trên thông tin của các cụ ấy như vậy?